Putzgers Historischer Schul-Atlas, 14e druk (1888)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Voorwoord bij de atlas
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) met de 13e druk
• Vergelijking (plaatjes) met Droysens Historischer Handatlas

Titelgegevens

Titel: Putzgers Historischer Schul-Atlas
Uitgever: Velhagen & Klasing, Bielefeld / Leipzig
Jaar: 1888 (14e druk)

Titelpagina: F.W. Putzgers Historischer Schul-Atlas zur alten, mittleren und neuen Geschichte
in 59 Haupt- und 57 Nebenkarten.
Ausgeführt in der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
Vierzehnte Auflage.
Bielefeld und Leipzig.  Verlag von Velhagen & Klasing.  1888. Vertaling:
F.W. Putzgers Historische Schoolatlas voor de geschiedenis van de Oudheid, de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd
in 59 hoofd- en 57 bijkaarten.
Uitgevoerd in de Geografische Afdeling van Velhagen & Klasing in Leipzig.
Veertiende druk.
Bielefeld en Leipzig.  Uitgeverij Velhagen & Klasing.  1888.

• Putzgers Historischer Schul-Atlas, 1888
  Titelpagina / Title page   XL
  De auteur van de eerste 16 edities van deze atlas was Friedrich Wilhelm Putzger, leraar aardrijkskunde en geschiedenis, later inspecteur van het onderwijs. Hij heeft ook meegewerkt aan Andree-Peschel, Physikalisch-statistischer Atlas des Deutschen Reichs en aan Andree-Putzger's Gymnasial- und Realschul-Atlas, eveneens uitgegeven door Velhagen & Klasing. Meer details zijn te vinden in zijn biografie bij Deutsche Biographie.
• In deze 14e druk is Alfred Baldamus voor het eerst (mede-)auteur. Tot en met de 16e druk (1890) wordt Putzger nog als auteur genoemd, daarna niet meer. In werkelijkheid was Baldamus al vanaf 1888 verantwoordelijk voor het ontwerp van de kaarten. Putzger was wel nog, tot 1913, werkzaam als auteur van de 'basisuitgave' Velhagen & Klasings (Kleiner) Geschichtsatlas; zie bijvoorbeeld de 3e druk (1900).
• Alfred Baldamus was ook een van de medewerkers aan Droysens Historischer Handatlas (1886). Het is dus niet verwonderlijk dat er een zekere gelijkenis bestaat tussen de kaarten van die grote historische atlas en deze schoolatlas.
• Vanaf de 14e druk is de atlas uitgegeven met gevouwen kaarten waarbij de achterkant van het kaartblad in eerste instantie leeg was gelaten – in de 25e druk (1901) en daarna is ook vaak de achterkant van de kaartbladen gebruikt voor extra kaarten. Dit exemplaar heeft nog ongevouwen en tweezijdig bedrukte kaartbladen in eenzelfde band als de eerdere edities.

Band

Dit exemplaar heeft een band van donkerbruin 'calico' (gedrukt katoen) met afmetingen  33 × 26 cm (B × H).  Op de voorkant staat de titel binnen een decoratief gepreegd kader; buiten het kader staat de prijs: 2 mark voor de niet-gebonden uitgave en 2,50 mark voor de gebonden uitgave. De kaarten zijn hier ongevouwen ingebonden. Bij exemplaren met gevouwen kaarten is de band even hoog en iets meer dan half zo breed.

Inhoud

De atlas heeft een titelpagina en een inhoudsopgave van een bladzijde. Daarna komen een kort voorwoord en 4 bladzijden met toelichting bij de kaarten, geschreven door Dr. A. Baldamus.

Het kaartendeel bestaat uit 16 dubbelzijdig bedrukte kaartbladen, dus 32 bladzijden. Volgens de titelpagina staan daarop 59 hoofd- en 57 bijkaarten. De kaarten zijn niet genummerd, de bladzijden wel. De atlas begint met 12 bladzijden kaarten over de Oudheid. Daarna komen 20 bladzijden over de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. De kaarten zijn rijkelijk van bijkaarten voorzien. Zie ook de lijst van kaarten, bijkaarten en schaal.

De kaarten zijn vervaardigd in lithografie en afgedrukt in zinkdruk. Hierdoor was kleurendruk vrij eenvoudig te realiseren en kon in grote oplagen worden gedrukt. Er is gebruik gemaakt van randkleur en vlakkleur om de staatkundige indeling aan te geven. In de bovenmarge staan nummer en naam van de kaart. De verdere gegevens staan binnen het kaartkader.

Vergelijking met de 13e druk

De atlas is, vergeleken met de 13e druk, ingrijpend veranderd. Dat begint al met het uiterlijk. Vanaf de 14e druk zijn de kaartbladen enkelzijdig bedrukt en gevouwen ingebonden – in dit exemplaar nog dubbelzijdig en ongevouwen. Het nieuwe, kleinere, formaat maakt de atlas beter geschikt voor gebruik door scholieren.

De kaarten zijn voortaan genummerd per kaartblad, waarmee de soms verwarrende nummering per kaart uit de 13e druk is vervallen. Er is een tekstdeel van 4 bladzijden toegevoegd met toelichting bij de kaarten, geschreven door Alfred Baldamus.

Het kaartendeel is volledig vernieuwd waarbij zowat alle kaarten nieuw gegraveerd zijn. Het gedeelte over de Oudheid is uitgebreid, onder andere met meer gedetailleerde kaarten van Palestina (Nº 1), de in de Oudheid bekende wereld (Nº 2 en 3), Rome en Athene (Nº 8) en Europese provincies van het Romeinse Rijk (Nº 12); enkele kaarten zijn daardoor overbodig geworden. Verder zijn er talloze kleinere wijzigingen, zoals verandering van de schaal of de uitsnede, en bijkaarten die toegevoegd, verplaatst of weggelaten zijn.

Het gedeelte over de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd is ook helemaal herzien, met onder andere de nieuwe kaarten van Duitsland in de 14e en 15e eeuw (Nº 18 en 19), Zweden, Rusland, Polen, Oosterse Kwestie (Nº 25) en de tijd van Napoleon (Nº 26 en 27). Ook daarbij zijn er vele kleinere en grotere wijzigingen ten opzicht van de kaarten in de 13e druk.

Meer gegevens zijn te vinden in de vergelijkende tabel. Er is ook een pagina met plaatjes van beide uitgaven ter vergelijking naast elkaar, waarop alle details te zien zijn.

Vergelijking met Droysens Historischer Handatlas

Alfred Baldamus was ook een van de (vele) medewerkers aan Droysens Historischer Handatlas. Een gelijkenis tussen de kaarten van die twee atlassen is dus te verwachten. Op een aparte pagina staan zoveel mogelijk de kaarten van deze schoolatlas en de grotere handatlas naast elkaar. Daaruit blijkt inderdaad die gelijkenis.

Putzgers Historischer Schul-Atlas, 14th edition (1888)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Preface to the atlas
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) with the 13th edition
  • Comparison (pictures) with Droysens Historischer Handatlas

• Title description
  • Title: Putzgers Historischer Schul-Atlas
    Publisher: Velhagen & Klasing, Bielefeld / Leipzig
    Year: 1888 (14th edition)
  • Title page: F.W. Putzgers Historischer Schul-Atlas zur alten, mittleren und neuen Geschichte
    in 59 Haupt- und 57 Nebenkarten.
    Ausgeführt in der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Vierzehnte Auflage.
    Bielefeld und Leipzig.  Verlag von Velhagen & Klasing.  1888. Translation:
    F.W. Putzgers Historical School Atlas for the Ancient, Medieval and Modern History
    in 59 main and 57 inset maps.
    Produced in the Geographical Department of Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Fourteenth edition.
    Bielefeld and Leipzig.  Velhagen & Klasing Publishers.  1888.
  • Putzger's Historischer Schul-Atlas, 1888
    Voorkant band / Front cover   XL
    The author of the first 16 editions of this atlas was Friedrich Wilhelm Putzger, geography and history teacher, later inspector of education. He has also contributed to Andree-Peschel, Physikalisch-statistischer Atlas des Deutschen Reichs and to Andree-Putzger's Gymnasial- und Realschul-Atlas, published by Velhagen & Klasing as well. More details can be found in his biography in the Deutsche Biographie.
  • In this 14th edition Alfred Baldamus was for the first time (co-)author. In the 15th and 16th editions Putzger is still mentioned as the author, thereafter not anymore. In fact Baldamus had been responsible since 1888 for the design of the maps. But Putzger has been active, until 1913, as the author of the 'basic edition' Velhagen & Klasings (Kleiner) Geschichtsatlas; see for example the 3rd edition (1900).
  • Alfred Baldamus was also one of the contributors to Droysens Historischer Handatlas (1886). A certain similarity between the maps of that comprehensive atlas and this school atlas is therefore not surprising.
  • From the 14th edition the atlas was published with folded maps where originally the verso of the sheet was left blank – in the 25th edition (1901) and thereafter the verso is often used for additional maps. This copy still has unfolded map sheets printed on both sides, in a binding similar to that of the earlier editions.
• Binding
  • This copy has a dark brown calico binding measuring  33 × 26 cm (W × H).  On the front cover is the title inside a decorative embossed frame; outside the frame the price is mentioned: 2 marks for the non-bound edition and 2.50 marks for the bound edition. Here the maps are bound unfolded. Copies with folded maps have a binding of the same height and slightly more than half the width.
• Contents
  • The atlas has a title page and a one page table of contents. Thereafter are a short preface and 4 pages of explanatory notes to the maps, written by Alfred Baldamus.
  • The map section consists of 16 map sheets printed on both sides, therefore 32 pages. According to the title page they contain 59 main and 57 inset maps. The maps themselves are not numbered but the pages are. The atlas begins with 12 map pages on Ancient history. Thereafter are 20 pages on the Middle Ages and Modern history. Most maps have several inset maps. See also the list of maps, inset maps and scale.
  • The maps have been produced in lithography and printed in zincography. This allowed for an easy color printing process in high volume. Area or outline color is used to indicate the political subdivision. In the upper margin the map name and number are given. All other information is inside the map frame.
• In comparison with the 13th edition
  • Compared with the 13th edition the atlas has changed drastically. This is already evident from the exterior. From this 14th edition the map sheets are printed single sided and bound folded – in this copy still double sided and unfolded. The new, smaller size makes the Atlas more suitable for use by pupils.
  • The maps are now numbered per map sheet, discarding the sometimes confusing numbering per map from the 13th edition. There is a text section of four pages with explanation to the maps, written by Alfred Baldamus.
  • The map section is completely renewed where almost all maps are newly engraved. The section on Ancient history has expanded, among others with more detailed maps of Palestine (Nº 1), the Ancient world (Nº 2 and 3), Rome and Athens (No. 8) and the European provinces of the Roman Empire (Nº 12); therefore some maps have become superfluous. There are also numerous smaller changes, such as changes in the scale or cut-out, and inset maps that were added, moved or omitted.
  • The section on the Middle Ages and Modern history is also completely revised, with new maps of, among others, Germany in the 14th and 15th centuries (Nº 18 and 19), Sweden, Russia, Poland, Oriental Question (Nº 25) and the Era of Napoleon (Nº 26 and 27). Here as well, many smaller and larger changes have occurred in comparison with the maps in the 13th edition.
  • More information can be found in the comparison table. There is also a page with pictures of both editions side by side for comparison purposes.
• In comparison with Droysens Historischer Handatlas
  • Alfred Baldamus was also one of the (many) contributors to Droysens Historischer Handatlas. Therefore a similarity between the maps of the two atlases can be expected. On a separate page the maps from this school atlas and the larger hand atlas are placed side by side as far as possible. This evidences that similarity.

© M. Witkam, 2013