Taschenatlas von Deutschland, 14e-24e druk (1950-1961)
Die beiden deutschen Staaten, 24e-28e druk (1961-1966)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Uitgebreide titelgegevens van enkele uitgaven
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Taschenatlas von Deutschland, Die beiden deutschen Staaten
Uitgever: Justus Perthes en VEB Hermann Haack, Gotha
Jaar: 1950-1966 (14e-28e druk)

Zie ook de pagina met uitgebreide titelgegevens van alle geraadpleegde exemplaren.

Titelpagina 14e druk, 1950: Justus Perthes Taschenatlas von Deutschland
(Früher: Taschenatlas vom Deutschen Reich)
14., völlig neubearbeitete Auflage
40 Karten mit Namenverzeichnis
Justus Perthes Gotha  1950 Vertaling:
Justus Perthes Zakatlas van Duitsland
(Vroeger: Zakatlas van het Duitse Rijk)
14e volledig vernieuwde druk
40 kaarten met plaatsnamenregister
Justus Perthes Gotha  1950

Titelpagina 18e druk, 1953: Taschenatlas von Deutschland
40 Karten mit Index und statistischem Text
Achtzehnte, berichtigte und erweiterte Auflage
1953  VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha Vertaling:
Zakatlas van Duitsland
40 kaarten met register en statistische gegevens
18e herziene en uitgebreide druk
1953  VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha

Titelpagina 25e druk, 1961: Die beiden deutschen Staaten  Taschenatlas
25. berichtigte Auflage des Taschenatlas "Deutschland"
VEB Hermann Haack Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha  1961 Vertaling:
De twee Duitse Staten  Zakatlas
25e herziene druk van de Zakatlas "Duitsland"
VEB Hermann Haack Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha  1961

• Taschenatlas von Deutschland (1950, 1951, 1952, 1953, 1955)
  Die beiden deutschen Staaten (1961, 1962, 1966)   XL
  Dit is de derde reeks van zakatlassen van Duitsland van Justus Perthes en opvolgers. De tweede reeks verscheen in de periode 1925-1938. Tussen 1940 en 1944 waren detailkaarten van Duitsland opgenomen in de Taschenatlas der ganzen Welt (Wereldatlas).
• De eerste uitgaven (1950-1952) hebben als uitgever Justus Perthes in Gotha. Latere uitgaven zijn verschenen bij VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha of VEB Hermann Haack, ontstaan na onteigening van Perthes. De kaarten zijn ongewijzigd gebleven.
• Ook titel en band van de atlas zijn in de loop van de tijd veranderd. Bij de Perthes-uitgaven is de titel voluit 'Justus Perthes Taschenatlas von Deutschland'. Daarna is de titel eenvoudig 'Taschenatlas von Deutschland' of 'Deutschland Taschenatlas', en vanaf 1961 'Die beiden deutschen Staaten'. De 24e druk uit 1961 is onder beide titels verschenen.
• Op de achterkanten van de titelpagina's worden regelmatig auteurs genoemd. Bij de Perthes-uitgaven zijn dat Dr. Berthold Carlberg en Dr. Horst Münnich, bij de latere uitgaven Hans-Richard Fischer, Wolfgang Steinbrück en Dr. Kurt Witthauer. Carlberg was ook betrokken bij de internationale uitgave (1934-1941) van Stielers Hand-Atlas en Witthauer bij de Wereldatlas.
• Naast deze Atlas van Duitsland verschenen bij Perthes en Haack in dezelfde periode nog enkele zakatlassen namelijk een Wereldatlas, een Atlas van de Oudheid en een Zeeatlas.

Band

De atlassen uit deze reeks hebben een groot aantal verschillende banden, eerst van grijs, blauwgrijs of beige karton (soms met linnen beplakt), later van buigzame groene kunststof. De titel staat meestal op de voorkant van de band en ook altijd op de rug. Enkele uitgaven hebben een stofomslag. De afmetingen van de banden zijn steeds ongeveer  10 × 17 cm (B × H).  Op het schutblad voorin, in 1966 ook achterin, staat steeds het bladoverzicht.

Inhoud

De atlas bevat een titelpagina met op de achterkant meer gegevens over druk, uitgave en auteurs. Daarna komt de inhoudsopgave op één bladzijde, in latere uitgaven twee bladzijden. In de uitgaven 1953-1961 is er vervolgens een bladzijde met uitspraakregels voor plaatsnamen in Duitsland en de buurlanden. Daarna komen statistische gegevens van Duitsland; het aantal bladzijden daarvan varieert van 8 tot 42, doordat steeds meer gegevens zijn opgenomen en doordat later is overgestapt op een ander lettertype. Dan komen de 40 kaartbladen  (19,5 × 17 cm)  en het register; in de uitgaven 1962-1966 komt het register vóór de kaarten. In de vroege uitgaven heeft het register 87 of 88 bladzijden; in latere uitgaven varieert dat aantal van 96 tot 110, ook weer veroorzaakt door een ander lettertype.

Het eerste kaartblad geeft een overzicht van Duitsland op de schaal  1:5.000.000.  De overige 39 bladen geven Duitsland weer op de schaal  1:750.000.  De kaarten zijn oorspronkelijk waarschijnlijk lithografisch gedrukt; in de 28e druk (1966) staat een mededeling over offsetdruk. Bovenaan de kaarten staan steeds naam en nummer van het blad, onderaan de schaal en een schaalstok; in de marges staan naam en nummer van de aanliggende bladen. De grenzen van de staatkundige eenheden zijn groen gekleurd. Het reliëf wordt in bruine arcering aangegeven. Rivieren, meren en zeeën zijn blauw gekleurd, wegen rood en spoorwegen zwart.

De kaarten uit deze atlas zijn gebaseerd op, maar niet rechtstreeks gekopieerd uit, de kaarten van Duitsland in de 10e druk van Stieler Hand-Atlas. De kaarten in de Hand-Atlas hebben de schaal  1:925.000  en die in de zakatlas  1:750.000.  De kaarten zijn dus enigszins vergroot, wat de leesbaarheid ten goede komt. Ook zijn de nodige vereenvoudigingen aangebracht, zoals in het kleurgebruik. Zie voor een voorbeeld de pagina met plaatjes.

Uitgaven

In de periode 1950-1966 zijn de 14e tot en met de 28e druk van de atlas verschenen. Hierboven zijn al enkele wijzingen in het aantal tekstpagina's genoemd. De overzichtskaart verandert van uiterlijk door het verdwijnen van de bezettingszones en – later – een nadruk op de twee Duitse staten. Een in het oog lopende verandering op de deelkaarten is de vorming van de deelstaat Baden-Württemberg in West-Duitsland en de nieuwe administratieve indeling van Oost-Duitsland (beide in 1952). De kaarten zijn natuurlijk ook steeds bijgewerkt.

Vergelijking met eerdere uitgaven

Een vergelijking met de 7e-13e druk (1925-1938) is nauwelijks zinvol. Het grondgebied van Duitsland is veel kleiner geworden, maar door de grotere schaal  (1:750.000  in plaats van  1:1.500.000)  is het aantal deelkaarten van Duitsland juist toegenomen (39 in plaats van 19). De kaarten zijn nu gebaseerd op de 10e druk van Stielers Hand-Atlas. In de 7e-13e druk waren de kaarten uitsneden uit die van de 9e druk. Daardoor is het 'aanzicht' van de kaarten helemaal veranderd.

Bronnen:

• Aardrijkskunde & Geschiedenis, jaargang 2001, nummer 2
• Jürgen Espenhorst: Andree, Stieler, Meyer & Co (p. 135)
• Jürgen Espenhorst: Petermann's Planet, volume I (p. 359-360)

Geraadpleegde exemplaren

• jaar (druk): 1950 (14), 1951 (15), 1952 (16.1), 1953 (18.1), 1955 (20.1), 1961 (25), 1962 (26), 1966 (28)

Taschenatlas von Deutschland, 14th-24th editions (1950-1961)
Die beiden deutschen Staaten, 24th-28th editions (1961-1966)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Detailed title descriptions of some editions
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Taschenatlas von Deutschland, Die beiden deutschen Staaten
    Publisher: Justus Perthes and VEB Hermann Haack, Gotha
    Year: 1950-1966 (14th-28th editions)
  • See also the page with detailed title descriptions of the consulted copies.
  • Title page 14th edition, 1950: Justus Perthes Taschenatlas von Deutschland
    (Früher: Taschenatlas vom Deutschen Reich)
    14., völlig neubearbeitete Auflage
    40 Karten mit Namenverzeichnis
    Justus Perthes Gotha  1950 Translation:
    Justus Perthes Pocket Atlas of Germany
    (Formerly: Pocket Atlas of the German Empire)
    14th completely reworked edition
    40 maps with an index of names
    Justus Perthes Gotha  1950
  • Title page 18th edition, 1953: Taschenatlas von Deutschland
    40 Karten mit Index und statistischem Text
    Achtzehnte, berichtigte und erweiterte Auflage
    1953  VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha Translation:
    Pocket Atlas of Germany
    40 maps with an index and statistical data
    18th revised and expanded edition
    1953  VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha
  • Title page 25th edition, 1961: Die beiden deutschen Staaten  Taschenatlas
    25. berichtigte Auflage des Taschenatlas "Deutschland"
    VEB Hermann Haack Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha  1961 Translation:
    Both German States  Pocket Atlas
    25th revised edition of the pocket atlas "Germany"
    VEB Hermann Haack Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha  1961
  • Taschenatlas von Deutschland (1950, 1951, 1952, 1953, 1955)
    Die beiden deutschen Staaten (1961, 1962, 1966)   XL
    This is the third series of pocket atlases of Germany from Justus Perthes and successors. The second series was published in the 1925-1938 period. Between 1940 and 1944 detailed maps of Germany were incorporated in the Taschenatlas der ganzen Welt (World Atlas).
  • The first editions (1950-1952) were published by Justus Perthes in Gotha. Subsequent editions were published by VEB Geographisch-Kartographische Anstalt Gotha or VEB Hermann Haack, arisen after the nationalization of Perthes. The maps have remained unchanged.
  • Title and binding have also changed over time. The title of the Perthes editions is 'Justus Perthes Taschenatlas von Deutschland'. Thereafter the title is simply 'Taschenatlas von Deutschland' or 'Deutschland Taschenatlas' and from 1961 on 'Die beiden deutschen Staaten'. The 24th edition from 1961 was published under either title.
  • On some of the versos of the title pages the authors are mentioned: Dr. Berthold Carlberg and Dr. Horst Münnich for the Perthes editions and subsequently Hans-Richard Fischer, Wolfgang Steinbrück en Dr. Kurt Witthauer. Carlberg was also involved in the production of the international version (1934-1941) of Stielers Hand-Atlas and Witthauer in the World Atlas.
  • Complementary to this Atlas of Germany several other pocket atlases were published by Justus Perthes in the same period: a World Atlas, an Atlas of the Ancient World and a Sea Atlas.
• Binding
  • The atlases in this series have a wide variety of bindings, at first with gray, blue gray or beige cardboard (sometimes pasted with cloth), later in flexible green plastic. The title is usually on the front cover and always on the spine. Some editions have a dust jacket. The dimensions of the bindings are approximately  10 × 17 cm (W × H).  On the front endpaper – also on the back endpaper in 1966 – is the sheet index.
• Contents
  • The atlas has a title page with on the verso more information on printing, edition and authors. Then comes the table of contents on one page, two pages in later editions. In the 1953-1961 editions there is a page with pronunciation rules for place names in Germany and neighboring countries. Thereafter are statistics on Germany. Its number of pages varies from 8 to 42, as gradually more data is given and the font was altered. Then there are 40 map sheets  (19.5 × 17 cm)  and an index; in the 1962-1966 editions the index precedes the maps. In earlier editions, the register has 87 or 88 pages; in later editions its number varies from 96 to 110, also because of a different font.
  • The first map sheet gives an overview of Germany at the scale  1:5,000,000.  The remaining 39 sheets are regional maps of Germany at the scale  1:750,000.  Most probably the maps have originally been printed lithographically, in the 28th edition (1966) there is a note on offset printing. In the top margin of the maps are given the name and number of the sheet, in the bottom margin the scale and a linear scale; also in the margins are the name and number of the adjacent sheets. The boundaries of the political units are colored green. The relief is shown in brown hachuring. Rivers, lakes and seas are colored blue, roads red and railways black.
  • The maps in this atlas are based on, but not directly copied from the maps of Germany in the 10th edition of Stieler Hand-Atlas. The maps in the Hand-Atlas have a scale of  1:925,000  while those in the pocket atlas have  1:750,000.  So the maps have been slightly enlarged, which is beneficial to their readability. Some simplifications have been applied, such as in the use of color. An example can be found on the pictures page.
• Editions
  • In the 1950-1966 period, the 14th through 28th editions of the atlas have been published. Some changes in the number of text pages were already listed above. The general map changes because of the disappearance of the occupation zones and – later – an emphasis on the two German states. An obvious change on the regional maps is the formation of the state of Baden-Württemberg in West Germany and the new administrative division of East Germany (both in 1952). The maps have also been updated on a regular basis.
• In comparison with the earlier editions
  • A comparison with the 7th-13th editions (1925-1938) hardly makes sense. The territory of Germany has decreased considerably, but because of the larger scale  (1:750,000  instead of  1:1,500,000)  the number of regional maps of Germany actually increases (39 instead of 19). The maps are now based on the 10th edition of Stielers Hand-Atlas. In the 7th-13th edition the maps were cut-outs from those of the 9th edition. As a result, the 'view' of the maps has completely changed.

• Sources
  • Aardrijkskunde & Geschiedenis, year 2001, number 2 (in Dutch)
  • Jürgen Espenhorst: Andree, Stieler, Meyer & Co (p. 135)
  • Jürgen Espenhorst: Petermann's Planet, volume I (p. 359-360)

• Copies consulted
  • year (edition): 1950 (14), 1951 (15), 1952 (16.1), 1953 (18.1), 1955 (20.1), 1961 (25), 1962 (26), 1966 (28)

© M. Witkam, 2012