Stieler grand atlas de géographie moderne (édition internationale)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Voorwoord van de atlas
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) van de internationale uitgave en de Duitse uitgave

Titelgegevens

Titel: Stieler grand atlas de géographie moderne (édition internationale)
Uitgever: Justus Perthes, Gotha
Jaar: 1934-1941

Titel (Franstalige omslag van de 1e aflevering): Stieler grand atlas de géographie moderne
114 feuilles comprenant 263 cartes gravées sur cuivre
10e édition  Édition internationale
Publiée par le Professeur Dr. Hermann Haack
avec la collaboration du Dr. Berthold Carlberg et de Rudolf Schleifer
1e livraison: 34. Scandinavie: Nord – 96. México del Norte
Gotha: Justus Perthes  1934

Titel (Engelstalige omslag van de 1e aflevering) Stieler's Atlas of Modern Geography
263 maps on 114 sheets engraved on copper
10th edition  International edition
Published by Prof. Dr. Hermann Haack
with the cooperation of Dr. Berthold Carlsberg and Rudolf Schleifer
Part first: 34. Northern Scandinavia – 96. Northern Mexico
Gotha: Justus Perthes  1934
Sole agents for U.S.A.:
B. Westermann Co., Inc., New York Vertaling (Franse titel):
Stielers grote atlas van de hedendaagse geografie
114 in koper gegraveerde kaartbladen met 263 kaarten
10e druk  Internationale uitgave
Uitgegeven door Prof. Dr. Hermann Haack
met medewerking van Dr. Berthold Carlsberg en Rudolf Schleifer
1e aflevering: 34. Noord-Scandinavië – 96. Noord-Mexico
Justus Perthes, Gotha  1934

• Stieler grand atlas de géographie moderne
  Titel (Franstalig omslag, Nederlandse uitgave, 42e aflevering)
  Dit is de internationale uitgave van de 10e druk van de Duitse Stielers Hand-Atlas. De namen op de kaarten zijn in principe gegeven in de taal van het afgebeelde land. De randinformatie is meestal in het Frans gesteld.
• Van diezelfde 10e druk waren al eerder 'buitenlandse uitgaven' verschenen. De kaarten en het register daarin zijn dezelfde als in de Duitse uitgave. Alleen titelblad, voorwoord, inhoudsopgave en legenda zijn vertaald.
• De – geplande – inhoud van deze internationale uitgave wijkt op een aantal punten af van die van de Duitse uitgave. Vooral Latijns Amerika is veel uitgebreider afgebeeld. De atlas wordt daarom meestal beschouwd als een aparte uitgave (de '11e druk').
• De internationale uitgave is vanaf 1934 verschenen in afleveringen van losse kaartbladen. In 1940 is de uitgave stopgezet. Van de geplande 57 afleveringen, met 114 kaartbladen, waren er toen 42 verschenen, met 84 kaartbladen. Enkele kaarten zijn nog in 1941 bijgewerkt. De Duitse uitgave van de 10e druk, met 108 kaartbladen, is wel tot in het voorjaar van 1945 geactualiseerd.
• Op basis van de kaarten in deze atlas is in de periode 1939 - ca. 1950 verschenen de reeks van groot-formaat Perthes Karten.

Afleveringen

De – nooit voltooide – atlas verscheen in afleveringen van elk 2 kaartbladen. Bij de voltooiing van de atlas had ook een register moeten verschijnen, maar dat is dus nooit gebeurd. Er is ook geen duidelijk herkenbare band. De leveranciers van de atlas – zoals uitgeverij Martinus Nijhoff in Nederland – leverden soms een verzamelmap voor de losse kaarten.

Elke aflevering heeft een apart omslag. Op de voorkant daarvan staan de titel van de atlas (meestal in het Frans maar er werden ook Engelstalige omslagen gedrukt), het nummer van de aflevering, de kaarten die de aflevering bevat en het jaar van uitgave. De binnenkant van het omslag bevat een voorwoord in zes talen – Frans, Duits, Engels, Italiaans, Spaans, Portugees – met de nodige toelichting. Op de achterkant staat de geplande inhoudsopgave. De kaarten die al verschenen zijn, zijn daarbij gemarkeerd met een sterretje. Meestal staan links onderaan de drukcode: het nummer, de datum en het aantal gedrukte exemplaren (van het omslag). Zie voor de details

• de lijst van afleveringen en drukcodes
• de volledige tekst van het voorwoord
• de geplande inhoudsopgave

Het is niet bekend waarom de uitgave van de atlas in 1940 is stopgezet, maar er zijn natuurlijk wel een paar redenen te bedenken. Al vanaf 1938 waren vele grenzen gewijzigd waardoor de nodige kaarten niet meer actueel waren. Nog niet voltooide kaarten, zoals die van Tsjechoslowakije en de Sovjet-Unie, moesten waarschijnlijk opnieuw ontworpen worden. De atlas werd alleen buiten Duitsland verkocht, en dat zal problematisch geworden zijn (mijn kaarten zijn afkomstig uit Vilnius, Barcelona, Lincoln en Haarlem). Er schijnen nog wel plannen geweest te zijn om de uitgave na 1945 voort te zetten, maar die zijn niet uitgevoerd.

Inhoud

De volledige atlas had 114 kaartbladen in kleurendruk en een plaatsnamenregister moeten bevatten. In de periode 1934-1940 zijn er 84 kaartbladen verschenen, waarna de uitgave is stopgezet; zie het overzicht van kaarten en datering. Er moeten nog tot in 1941 herzieningen zijn aangebracht op enkele eerder verschenen bladen.

De kaartbladen (49,5 × 40 cm) zijn van stevig papier. Op de voorkant ervan staan de kaarten zelf, in koper gegraveerd. De titels van de kaarten zijn in de landstaal of in het Frans gegeven; linksboven staat steeds 'Stieler Ed. Intern.'  De plaatsnamen op de kaarten zijn gegeven in de taal van het afgebeelde land. Een legenda ontbreekt op de kaarten zelf – die had waarschijnlijk, in een aantal talen, in de voltooide atlas moeten verschijnen.

Op de kaarten worden links onderaan de namen genoemd van de cartografen, en rechts onderaan die van de graveurs; zie het overzicht van cartografen en graveurs. Rechts onderin het kaartkader staat regelmatig een datum in de notatie VIII.39 (= augustus 1939): de laatste herziening van de drukplaat. In het overzicht van kaarten en datering zijn deze data gegeven in de notatie 1939-08.

Op de achterkanten van de kaartbladen staat de naam van het blad in de taal van het land en/of in het Frans, met (zo nodig) vertalingen in het Duits, Engels, Italiaans en Spaans; zie de lijst van namen van de kaartbladen. Meestal staat daar ook een overzicht van de kaartbladen van het betreffende gebied. Verder staat er een lijst van op de kaart gebruikte afkortingen. Tenslotte is er lijst van de gebruikte geografische begrippen en hun vertaling in het Frans. Het Frans werd dus als de 'internationale' taal gebruikt.

De 114 kaartbladen waaruit de volledige atlas had moeten bestaan, zijn als volgt verdeeld: 1 wereldkaart, 2 kaarten van de poolgebieden, 58 kaarten van Europa, 15 van Azië, 11 van Afrika, 12 van Noord- en Midden-Amerika, 11 van Zuid-Amerika en 5 van Australië en Oceanië. Grotere eenheden – werelddelen, delen van Europa – hebben doorgaans een overzichtskaart en enkele deelkaarten. De 58 kaarten van Europese landen zijn min of meer gelijkmatig verdeeld, met grote schalen voor dicht bevolkte gebieden en kleinere schalen voor andere streken.

De niet verschenen kaarten zijn: de meeste overzichtskaarten, de deelkaarten van Tsjechoslowakije en van de Sovjet-Unie, een paar deelkaarten van Frankrijk en van Duitsland, veel deelkaarten van Azië en enkele van Afrika. In alle lijsten zijn deze kaarten, voor zover relevant, in rood aangegeven.

De kaarten zijn topografisch, met (veel) plaatsnamen, spoorlijnen en wegen. De grenzen van de landen en administratieve eenheden zijn aangegeven in randkleur, water in blauw met dieptekleuring, bergen in lichtbruine arcering. De uitsnede van de kaarten lijkt soms nog gebaseerd te zijn op de situatie van vóór 1919 – zoals in de Duitse uitgave, maar in mindere mate.

De schaal van een kaart is afhankelijk van het belang van het afgebeelde gebied. De werelddelen zijn getekend op een schaal van 1:25.000.000 of 1:30.000.000 (Europa 1:15.000.000). Overzichtskaarten van Europese landen zijn meestal getekend op 1:3.700.000 en deelkaarten doorgaans op 1:1.500.000 of 1:925.000. De schaal van de deelkaarten van andere werelddelen is meestal 1:7.500.000, 1:5.000.000 of 1:3.700.000. Het volledige overzicht is te vinden in de lijst van kaarten, bijkaarten en schaal.

De merkwaardig aandoende schalen 1:3.700.000, en het viervoud daarvan 1:925.000, zijn gebaseerd op de oorspronkelijke 'standaardschaal' in de eerste uitgaven van Stielers Hand-Atlas, rond 1830. Het metrieke stelsel werd in die tijd nog lang niet overal gebruikt. Overzichtskaarten van landen hadden in die tijd vaak een schaal waarin een lengte van 160 'geografische mijlen' in het terrein overeenkomt met een lengte van 1 'Parijse voet' op de kaart. Nu is
  1 geografische mijl = 7.420,439 m = 742.043,9 cm
  1 Parijse voet = 32,484 cm
De genoemde verhouding is dus gelijk aan
  160 × 742.043,9 ÷ 32,484 = 3.654.939
en dat was afgerond tot 3.700.000.

De namen op de kaarten zijn bijna altijd gegeven in de taal van het afgebeelde land, wat logisch is voor een internationale uitgave. Omdat het Latijnse alfabet wordt gebruikt, moest voor talen met een ander schrift – Bulgaars, Grieks, Russisch enz. – een transliteratie of transcriptie gebruikt worden.

• България → Blgarija (Bulgarije, blad 18)
• Черно Море → Černo More (Zwarte Zee, blad 18)
• Ελλάς → Hellás (Griekenland, blad 19/20)
• Αίγαιον Πέλαγος → Aígaion Pélagos (Egeïsche Zee, blad 20)
• Озеро Ладожское → Ozero Ladožskoje (Ladoga-meer, blad 35)

In principe waren deze namen ontleend aan de officiële gegevens van het land zelf. Zo is de schrijfwijze van de plaatsnamen in Nederland (blad 27) gebaseerd op de 'Lijst van aardrijkskundige namen van Nederland' van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) uit 1936. Daardoor staan er in onze ogen merkwaardige namen en spellingen op de kaart zoals

• Deutekum = Doetinchem
• Kuilenburg = Culemborg
• Ouwerschie = Overschie
• Zon = Son

Deze spelling werd overigens in Nederland door bijna iedereen geboycot. Zie voor meer informatie pagina 11-12 van de KNAW-uitgave Repertorium van Nederlandse gemeenten 1812-2006 (pdf: 1,4 MB).

Het principe van het gebruik van de landstaal is niet helemaal consequent toegepast. De namen in Tsjechoslowakije zijn op de overzichtskaart van Duitsland (blad 45, III.37) gegeven in het Slowaaks en Tsjechisch: Plzeň, Mariánské Lázně, Cheb, Karlovy Vary, Most. Op de deelkaart van Zuid-Duitsland (blad 49, VI.37) zijn daar steeds de Duitse namen gebruikt: Pilsen, Marienbad, Eger, Karlsbad, Brüx. De deelkaarten van Tsjechoslowakije zelf (bladen 38-40) zijn nooit verschenen.

Vergelijking met de Duitse uitgave

De internationale uitgave is weliswaar gebaseerd op de Duitse uitgave, maar er zijn de nodige verschillen. Genoemd is al de taal die op de kaarten wordt gebruikt. Verder is de volgorde van de kaarten anders: Duitsland staat bijvoorbeeld niet meer aan het begin. Enkele gebieden in Europa zijn in meer detail getekend, zoals de Po-vlakte, Noord-Scandinavië, Finland, delen van Tsjechoslowakije en Polen. De kaarten van Spanje en Portugal zijn helemaal nieuw gegraveerd. Indrukwekkend is de serie nieuwe kaarten van Latijns Amerika op een veel grotere schaal: 12 in plaats van 6 bladen. Er zijn ook enkele bladen van de Duitse uitgave vervallen: de kaarten met het oostelijk en westelijk halfrond, gedetailleerde kaarten van Noord-Duitsland en de kaart van de Oostindische Eilanden.

De kaarten zelf zijn ook anders dan die in de Duitse uitgave. Het meest opvallend is de manier waarop bergen zijn getekend: bescheiden lichtbruin in plaats van 'zwaar' roodbruin. De kaarten lijken daardoor minder 'vol'. Dat wordt soms gecompenseerd door een (verdere) vergroting van het aantal namen op de kaart. Op enkele overzichtskaarten zijn de spoorwegen in rood (Italië, Frankrijk, Britse Eilanden) of paars (Duitsland) afgebeeld. In het algemeen lijken de kaarten scherper, zeker ook de tekst. De uitgebreide (Duitstalige) legenda onderaan de kaarten ontbreekt in de internationale uitgave.

Bij de tabellen staat een vergelijking met de Duitse uitgave.

• Vergelijking van de internationale uitgave met de Duitse uitgave
• Vergelijking van de Duitse uitgave met de internationale uitgave

Er is ook een aparte pagina met plaatjes van kaarten uit de internationale uitgave en daarnaast de overeenkomstige kaart van Duitse uitgave.

Stieler's Atlas of Modern Geography (international edition)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Preface to the atlas
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) of the international edition and the German edition

• Title description
  • Title: Stieler's Atlas of Modern Geography (international edition)
    Publisher: Justus Perthes, Gotha
    Year: 1934-1941
  • Title (French language cover of 1st installment): Stieler grand atlas de géographie moderne
    114 feuilles comprenant 263 cartes gravées sur cuivre
    10e édition  Édition internationale
    Publiée par le Professeur Dr. Hermann Haack
    avec la collaboration du Dr. Berthold Carlberg et de Rudolf Schleifer
    1e livraison: 34. Scandinavie: Nord – 96. México del Norte
    Gotha: Justus Perthes  1934
  • Title (English language cover of 1st installment): Stieler's Atlas of Modern Geography
    263 maps on 114 sheets engraved on copper
    10th edition  International edition
    Published by Prof. Dr. Hermann Haack
    with the cooperation of Dr. Berthold Carlsberg and Rudolf Schleifer
    Part first: 34. Northern Scandinavia – 96. Northern Mexico
    Gotha: Justus Perthes  1934
    Sole agents for U.S.A.:
    B. Westermann Co., Inc., New York
  • Stieler's Atlas of Modern Geography
    Title (English language cover of 1st installment)
    This is the international version of the 10th edition of the German Stielers Hand-Atlas. In general the names on the maps are given in the language of the mapped country. Marginal information is usually given in French.
  • Other 'foreign versions' had been published before. Maps and index in these versions are identical to those in the German edition. Only the title page, preface, table of contents and key to maps symbols have been translated.
  • The – planned – contents of this international edition differ in several ways from the contents of the German version, especially in the more extended mapping of Latin America. This atlas is therefore usually considered a separate edition (the '11th edition').
  • The publication of the installments of the international edition started in 1934. It was discontinued in 1940 after the 42nd installment, when 84 out of the 114 planned map sheets had been published. A few maps were updated in 1941. The German edition, with 108 map sheets, has been updated until the spring of 1945.
  • Based on the maps in this atlas the large size Perthes-Karten were published between 1939 and ca. 1950.
• Installments
  • The – never completed – atlas was published in installments of 2 map sheets each. After completion of the atlas an index should have been published, which never happened. There is no recognizable binding either. The distributors of the atlas – such as B. Westermann Co. Inc., New York – sometimes provided a portfolio to store the maps that had been published already.
  • Each installment had its own cover. On its front side are mentioned the title of the atlas (usually in French but English language cover were produced as well), the serial number of the installment, the maps of the installment and the publication year. The inside cover contains a preface in six languages – French, German, English, Italian, Spanish, Portuguese – with the necessary explanation. On the back side is the table of contents as planned. Sheets that were published already are marked with an asterisk. In the lower left corner the printing code is given: print number, date and the number of copies (of the cover). More details can be found in
    • the list of installments and printing codes
    • the complete text of the preface
    • the table of contents as planned
  • Why the publication was discontinued in 1940 is unknown, but is not hard to think of a few reasons. Since 1938 a lot of boundaries had been changed and many maps were not up-to-date any more. Map sheets that had not been published yet – Czechoslovakia, Soviet Union – probably had to be completely redesigned. The atlas was only for sale outside Germany, which will have become problematic (my maps originate from Vilnius, Barcelona, Lincoln and Haarlem). There must have been plans to resume the publication after 1945, but they were not carried out.
• Contents
  • The complete atlas was to contain 114 colored map sheets and a table of contents. In the 1934-1940 period only 84 sheets were published. The publication was discontinued afterwards; see the list of maps and date. Updates of the existing maps must have been carried out through 1941.
  • The maps sheets (49.5 × 40 cm) are made of solid paper. In front are the copper engraved maps themselves. The title of the maps is given in the language of the country or in French; in the upper left corner is printed 'Stieler Ed. Inter.' The names on the map are given in the county's language. A key to the map symbols is missing – probably it would be published in several languages in the completed atlas.
  • In the lower left corner of the map sheets are the names of the cartographers, in the lower right the names of the engravers; see the list of cartographers and engravers. In the lower right inside the map frame is often a date in the notation VIII.39 (= August 1939): the last revision of the printing plate. In the list of maps and date they are given as 1939-08.
  • On the reverse side of the sheets is the name of the map in the country's language and/or in French, with (if necessary) translations in German, English, Italian and Spanish; see the list of names of the map sheets. Usually there is also an index to the adjacent sheets. There is a list of the abbreviations used on the maps and a glossary of geographical terms with their French translations. French was obviously the 'international' language of the time.
  • The 114 maps sheets of the scheduled contents are distributed as follows: 1 world map, 2 maps of the Polar Regions, 58 maps for Europe, 15 for Asia, 11 for Africa, 12 for North and Central America, 11 for South America and 5 for Australia and Oceania. Larger regions – continents, parts of Europe – usually have a general maps and several regional maps. The 58 maps for Europe are distributed rather evenly, with larger scales for densely populated regions and smaller scales elsewhere.
  • The following map sheets were never published: most general maps, all regional maps of Czechoslovakia and the Soviet Union, some regional maps of France and Germany, most of the maps of Asia and a few of Africa. In all lists these missing maps are indicated in red if relevant.
  • The maps are topographical, with (lots of) place names, roads and railroads. Boundaries of countries and administrative divisions are outline colored, water is blue with depth coloring and mountains have a light brown hachuring. The cutout of the maps sometimes reminds of the situation before 1919 – but less so than in the German edition.
  • The scale of a map depends on the importance of the region shown. The continents are drawn at a scale of 1:25,000,000 or 1:30,000,000 (Europe at 1:15,000,000), general maps of European countries at 1:3,700,000 and regional maps at 1:1,500,000 or 1:925,000. Regional maps of non-European countries are usually drawn at 1:7,500,000, 1:5,000,000 or 1:3,700,000. See also the list of maps, inset maps and scale.
  • The peculiar scales 1:3,700,000 and the quadruple 1:925,000 are based on the original 'standard' scale in the first editions of Stielers Hand-Atlas, around 1830. General maps used to have a scale in which the length of 160 'geographical miles' corresponded to 1 'Parisian foot'. Considering that
      1 geographical mile = 7,420.439 m = 724,043.9 cm
      1 Parisian foot = 32.484 cm
    this ratio equals
      160 × 742,043.9 ÷ 32.484 = 3,654,939
    which was rounded to 3,700,000.
  • The names on the maps are mostly given in the language of the mapped country which is logical for an international edition. Because of the use of the Latin alphabet names in some languages – Bulgarian, Greek, Russian, etc. – had to be transliterated or transcribed.
    • България → Blgarija (Bulgaria, sheet 18)
    • Черно Море → Černo More (Black sea, sheet 18)
    • Ελλάς → Hellás (Greece, sheet 19/20)
    • Αίγαιον Πέλαγος → Aígaion Pélagos (Aegean Sea, sheet 20)
    • Озеро Ладожское → Ozero Ladožskoje (Lake Ladoga, sheet 35)
    These names were usually derived from official sources in the country itself. On the map of the Netherlands (sheet 27) this results in a spelling of place names that was actually boycotted by most Dutch.
  • The principle of using local names has not been adopted completely. On the general map of Germany (sheet 45, III.37) the names in Czechoslovakia are given in Slovak and Czech: Plzeň, Mariánské Lázně, Cheb, Karlovy Vary, Most. On the regional map of South Germany though (sheet 49, VI.37) the German names are used: Pilsen, Marienbad, Eger, Karlsbad, Brüx. The regional maps of Czechoslovakia (sheets 38-40) haven't been published at all.
• In comparison with the German edition
  • The international edition is based on the German edition but there are major differences. One of them, already mentioned, is the language used on the maps. Another is the order of the maps: Germany is no longer in front. Some regions in Europe are mapped in more detail, such as the Po Valley, North Scandinavia, Finland, parts of Czechoslovakia and Poland. The maps of Spain and Portugal are completely new engravings. Impressing is the series of new map of Latin America at a much larger scale; 12 sheets instead of 6. Some maps were omitted from the German edition: the hemisphere map, regional maps of northern Germany and the map of the Malay Archipelago.
  • The maps themselves also differ from those in the German edition. Most striking is the difference in the drawing of mountains: a simple light brown instead of the 'heavy' reddish brown. It makes the map look less 'full' which is compensated for an (further) increase of names on the map. On some general maps railroads are printed in red (Italy, France, British isles) or purple (Germany). The maps have an overall clearer look, especially the text. The (German language) exhaustive key to maps symbols is missing from the international edition.
  • In the table section is a comparison with the German edition
    • the international edition as opposed to the German edition
    • the German edition as opposed to the international edition
    There is also a separate page with pictures of maps from the international edition and next to them the corresponding map from the German edition.

© M. Witkam, 2008
(rev. 2016-02-18)