Ubique terrarum, Perthes-Karten (1939 - ca. 1950)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de kaarten. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de kaarten
• Tabellen en lijsten bij de kaarten

Titelgegevens

Titel: Perthes-Karten
Uitgever: Justus Perthes, Gotha
Jaar: (1939 - ca. 1950)

Titel (omslag kaart 1): Ubique terrarum  Perthes-Karten
Justus Perthes Gotha
Vereinigte Staaten von Nordamerika  Westblatt
1:3 000 000 Vertaling:
Overal  Pertheskaarten
Justus Perthes, Gotha
Verenigde Staten van Noord-Amerika, westelijk deel
1:3.000.000

• Ubique terrarum, Perthes-Karten
  Omslag met bladwijzer, drukcode en licentienummer op de vouw   XL
  Op deze pagina's worden de kaarten in groot formaat beschreven uit de reeks van 'Perthes-Karten' of 'Großraum-Karten' uitgegeven door Justus Perthes in Gotha. De meeste kaarten zijn gebaseerd op die in de 10e druk van Stielers Handatlas, de internationale of de Duitse uitgave.
• De internationale uitgave van Stielers Handatlas werd in Duitsland niet verkocht. Ook de laatste Duitse uitgaven – van 1942, 1944 en 1945 – waren niet meer in de boekhandel te koop. De Perthes-Karten, die regelmatig bijgewerkt werden, waren daarvoor een goed alternatief.
• Op de achterkant van de omslagen van veel kaarten is een overzicht van 26 'Großraum-Karten'. Maar de volledige reeks bevat waarschijnlijk rond de 40 kaarten. Opgenomen zijn hier de kaarten die aan minstens één van de volgende criteria voldoen.
  1. De kaart komt voor in het overzicht van de 26 'Großraum-Karten'.
  2. De kaart heeft een omslag met daarop de tekst 'Ubique terrarum Perthes-Karten'.
  3. Op de kaart wordt expliciet Stielers Handatlas als basis genoemd.
• De 26 'Großraum-Karten' zijn in het overzicht genummerd van 1 tot en met 26. Voor de overige kaarten wordt hier een willekeurige nummering gebruikt die begint bij 40.

Omslagen

Vanaf begin 1942 hebben de kaarten een papieren omslag met op de voorkant in het bruin de tekst 'Ubique terrarum Perthes-Karten', het logo en de naam van de uitgever, de naam van de kaart en de schaal. Het nummer van de kaart, voor zover van toepassing, wordt op de voorkant niet vermeld.

Op de vouw van het omslag, of op de achterkant, staat vaak een drukcode, zoals  46. I/42. 1000  op kaart 1 (Verenigde Staten, westelijk deel), gevolgd door het 'licentienummer' L/0998 van Justus Perthes. De getallen in de drukcode  46. I/42. 1000  betekenen het volgende.

• 46.  Het nummer van de druk ('Druckauftragsnummer'); dit nummer begint elk jaar weer bij 1.
• I/42.  De datum (maand/jaar) van de druk.
• 1000.  Het aantal gedrukte exemplaren (van het omslag).

Zie ook de lijst van afzonderlijke exemplaren van de kaarten. Opvallend daarin is de hoge oplage van de kaarten van Oost- en Zuid-Europa en Oost-Azië.

Op de achterkant van het omslag staat vaak het overzicht van de 26 'Großraum-Karten', ook bij kaarten die niet bij die 26 horen. Maar soms staat op de achterkant alleen een leeg kader met daaronder de drukcode. Bij latere uitgaven van het omslag, met de tekst in het zwart, is de achterkant leeg.

Kaarten

De reeks bestaat uit ongeveer 40 kaarten van een groot deel van de wereld. De dekking van Europa, Amerika en Australië is bijna volledig; alleen Canada en Alaska ontbreken, en van Duitsland zijn er pas vanaf 1945 kaarten (met de bezettingszones). Het Aziatische deel van de Sovjet-Unie ontbreekt, en ook het grootste deel van Afrika. Wel zijn er kaarten van de oceanen. Alle details zijn te vinden in de lijst van gegevens van de kaarten, waarin ook schaal, afmetingen en herkomst worden vermeld.

De meeste kaarten zijn staatkundig gekleurd (in randkleur met bies, enkele kaarten in vlakkleur) en de bergen zijn aangegeven met een bruine arcering. De beide kaarten van de Grote Oceaan hebben een hoogte- en dieptekleuring. Door het grote formaat van de kaarten, bij 12 kaarten meer dan een vierkante meter, is de schaal ook groot en kunnen er veel details worden afgebeeld.

Veel kaarten hebben een cartouche met titel, schaal, legenda en andere informatie. Daarin staat ook vaak de herkomst van de kaarten vermeld, meestal Stielers Handatlas maar soms Sydow-Wagners Methodischer Schulatlas. Waar zo'n cartouche ontbreekt, staat zulke informatie in de marge van de kaart. Bij veel kaarten is bovendien onderaan in het kaartkader de graveerdatum vermeld, bijvoorbeeld IV/1941 (april 1941). Van ruim 100 kaarten (van verschillende bronnen) zijn deze gegevens, met de drukcodes op het omslag, vermeld in een lijst van afzonderlijke exemplaren.

De meeste kaarten geven de staatkundige situatie weer in de Tweede Wereldoorlog. Zo is de kaart van Polen (Nº 11), waarop de omvang van 1939 nog duidelijk te herkennen is, voorzien van de wrange titel 'Die Neuordnung im Osten', later 'Der Deutsche Osten' – als gevolg van het Molotov-Ribbentroppact tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. Ook verder in Oost- en Zuid-Europa zijn de grenzen vergeleken met 1939 behoorlijk veranderd.

Vergelijking met Stielers Handatlas

De Perthes-Karten zijn bijna allemaal gebaseerd op de kaarten in de 10e druk van Stielers Handatlas. Daarvan bestaan twee varianten.

1. De internationale uitgave (1934-1941); daarin zijn de namen op de kaarten in principe gegeven in de taal van het afgebeelde land.
2. De Duitse uitgave (1925-1945); daarin zijn de namen op de kaarten zoveel mogelijk in het Duits gegeven.

Op de Perthes-Karten worden de namen ook steeds gegeven in de taal van het land. Ze zullen dus gebaseerd zijn op de internationale uitgave van Stielers Handatlas. Het probleem bij een vergelijking is dat die internationale uitgave niet volledig is verschenen: er zijn maar 84 van de 114 geplande kaarten uitgegeven. Gelukkig is wel de inhoud van de volledige atlas bekend, en is bij bijna elke nog ontbrekende kaart een overeenkomstige kaart in de Duitse uitgave te vinden.

In de vergelijkende tabel is van elke Perthes-Karte aangegeven wat de overeenkomstige kaarten zijn in de internationale uitgave van Stielers Handatlas en zo mogelijk ook in de Duitse uitgave – niet alle kaarten in de internationale uitgave komen overeen met een kaart in de Duitse uitgave. Natuurlijk is één enkele Perthes-Karte wegens het grote formaat afgeleid van meer dan één atlaskaart – soms zijn zelfs gegevens van meer dan tien atlaskaarten gebruikt.

Bij deze vergelijking valt op dat de schaal van een Perthes-Karte vaak iets groter is dan die van de overeenkomstige atlaskaarten (maar soms ook kleiner). Dat is bereikt door de atlaskaarten fotografisch te vergroten – of te verkleinen. Soms zijn de schalen van de gebruikte atlaskaarten heel verschillend. Door de atlaskaart met de kleinste schaal sterk te vergroten ontstaat dan toch een samenhangend kaartbeeld. Neveneffect daarvan is dat de informatiedichtheid van een deel van de kaart veel kleiner of groter kan zijn dan van een aangrenzend deel. Dat is bijvoorbeeld goed te zien op de kaart van het Zwarte Zeegebied (hier met het niet-officiële nummer 43). Die is grotendeels gebaseerd op kaarten met een schaal van 1:3.700.000, die hier met een factor van bijna 2½ vergroot zijn tot 1:1.500.000. Maar een westelijk deel – Roemenië, Bulgarije – is afkomstig van kaarten met een schaal van 1:1.500.000. Waar die delen aan elkaar grenzen is wel heel duidelijk het verschil in informatiedichtheid te zien.

Enkele Perthes-Karten zijn zeker niet gebaseerd op Stielers Handatlas. Dat zijn onder andere de beide kaarten van de Grote Oceaan (de nummers 25 en 26), de kaart van het gebied van de Atlantische en de Indische Oceaan (hier met het niet-officiële nummer 46), de kaart van het gebied van de Grote Oceaan (47) en de staatkundige wereldkaart (51). Bij twee van die kaarten (46 en 47) wordt als basis Sydow-Wagners Methodischer Schulatlas genoemd, maar dat is zeker niet de basis voor de andere kaarten die niet uit Stielers Handatlas komen.

Bron:

• Jürgen Espenhorst: Petermann's Planet, volume I; p. 440-443

Ubique terrarum, Perthes-Karten (1939 - ca. 1950)

• Below is a description of the maps in keywords. Related pages
  • Pictures of the maps
  • Tables and lists to the maps

• Title description
  • Title: Perthes-Karten
    Publisher: Justus Perthes, Gotha
    Year: 1939 - ca. 1950
  • Title (cover of map 1): Ubique terrarum  Perthes-Karten
    Justus Perthes Gotha
    Vereinigte Staaten von Nordamerika  Westblatt
    1:3 000 000 Translation:
    Everywhere  Perthes Maps
    Justus Perthes, Gotha
    United States of North Amerika, western part
    1:3,000,000
  • Ubique terrarum, Perthes-Karten
    Cover with sheet index, printing code and license number on fold   XL
    On these pages the large size maps are described from the series of 'Perthes-Karten' or 'Großraum-Karten' published by Justus Perthes in Gotha. Most maps are based on those in the 10th edition of Stielers Handatlas, the international or the German version.
  • The international version of Stielers Handatlas was not for sale in Germany. The later German editions – 1942, 1944 and 1945 – were not for sale in bookstores either. The Perthes-Karten, with their frequent updates, were a good alternative for these atlases.
  • On the back cover of most maps is an overview of 26 'Großraum-Karten'. But the complete series probably contains around 40 maps. Included are here the maps that meet at least one of the following criteria.
    1. The map is mentioned in the overview of the 26 'Großraum-Karten'.
    2. The map has a cover with the text 'Ubique terrarum Perthes-Karten'.
    3. Stielers Handatlas is mentioned explicitly as the basis of the map.
  • The 26 'Großraum-Karten' are numbered 1 through 26 in the overview on the map covers. The remaining maps have been numbered arbitrarily, starting at 40.
• Covers
  • From early 1942 on the maps have a paper cover with on front, in brown, the text 'Ubique terrarum Perthes-Karten', the logo and name of the publisher, the name of the map and the scale. The map number, if applicable, is not mentioned on front.
  • On the fold of the cover, or on the back, is often given a printing code such as  46. I/42. 1000  on map 1 (United States, western part), followed by the 'license number' L/0998 of Justus Perthes. The numbers in  46. I/42. 1000  have the following meaning.
    • 46.  The printing number ('Druckauftragsnummer'); this number is reset at the beginning of a new year.
    • I/42.  The printing date (month/year).
    • 1000.  The number of printed copies (of the cover).
    See also the list of individual copies of the maps. Strikingly large are the numbers of printed copies for the maps of Eastern and Southern Europe and of East Asia.
  • On the back cover is often the overview of the 26 'Großraum-Karten', also on maps that don't belong to those 26. But sometimes there is only an empty frame with the printing code below it. Later editions of the cover, with the text in black, have a blank back side.
• Maps
  • The series consists of about 40 maps of a most parts of the world. The coverage of Europe, America and Australia is almost complete; only Canada and Alaska are missing, and for Germany there are only maps of 1945 and later (with the occupation zones). The Asian part of the Soviet Union is missing, and also most of Africa. There are maps of the oceans however. All details can be found in the list of map data, where also scale, size and origin are mentioned.
  • Most maps are colored politically (in outline color with edging, some maps in area color) and the mountains are indicated with a brown hachuring. The two maps of the Pacific have elevation and depth colors. Due to the large size of the maps, 12 of them with more than one square meter, the scale is also large and there many details can be displayed.
  • Many maps have a cartouche with title, scale, key to map symbols and other information. In most cases the origin of the maps is mentioned, usually Stielers Handatlas but sometimes Stielers Handatlas. When such a cartouche is missing, such information in given in the margins of the map. On many maps is the engraving date is given in the bottom of the map frame, for example as IV/1941 (April 1941). For more than 100 maps (from several sources) these date are collected in a list of individual copies.
  • Most maps show the political situation in the World War II. Thus, the map of Poland (Nº 11), on which its size of 1939 is still easily recognizable, now has the acerb title 'Die Neuordnung im Osten', later 'Der Deutsche Osten' – as a result of the Molotov-Ribbentrop Pact between Germany and the Soviet Union. In eastern and southern Europe, the borders have also changed considerably compared with 1939
• In comparison with Stielers Handatlas
  • Almost all Perthes-Karten are based on the maps in the 10th edition of Stielers Handatlas which exists in two variants.
    1. The international edition (1934-1941); the names on the maps in this edition are given in the language of the country depicted.
    2. The German edition (1925-1945); the names on the maps in this edition are given in German as much as possible.
    On the Perthes-Karten names are always given in the language of the country. Therefore they must be based on the international edition of Stielers Handatlas. The problem with a comparison is that the international edition has not appeared in full: only 84 of the 114 planned maps were published. Fortunately, however, the content of the complete atlas is well known, and for almost every missing map a corresponding map in the German edition is present.
  • In the comparison table for every Perthes-Karte are indicated the corresponding maps in the international edition of Stielers Handatlas and if possible also in the German edition – not all maps in the international edition correspond to a map in the German edition. Of course, because of the large size a single Perthes-Karte has been derived from more than one atlas map – in some cases even more than ten of them.
  • In this comparison can be noticed that the scale of a Perthes-Karte is often slightly larger than that of the corresponding atlas maps (but also sometimes smaller). This is achieved by enlarging the atlas maps photographically – or reducing them. Sometimes the scales of the atlas maps used are very different. By enlarging the smallest scale atlas map a coherent overall map is created. Side-effect of this is that the information density of a part of the map may be smaller or greater than that of an adjacent part. This is for example clearly visible on the map of the Black Sea region (here with the unofficial number 43). This map is largely based on maps with a scale of 1:3,700,000, enlarged here by a factor of almost 2½ to 1:1,500,000. But a western portion – Romania, Bulgaria – originates from maps with a scale of 1:1,500,000. Where these parts meet the difference in information density is obvious.
  • Some Perthes-Karten are certainly not based on Stielers Handatlas. These include the two maps of the Pacific Ocean (numbers 25 and 26), the map of the region of the Atlantic and Indian Oceans (here with the unofficial number 46), the map of the region of the Pacific Ocean (47), and the political world map (51). On two of those maps (46 and 47) a reference is made to Sydow-Wagner Methodischer Schulatlas, but that is certainly not the basis for the other non-Stieler maps.

Source:

• Jürgen Espenhorst: Petermann's Planet, volume I; p. 440-443

© M. Witkam, 2015