Ullsteins Weltatlas (1923)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

Plaatjes van de atlas
Tabellen en lijsten bij de atlas
Vergelijking (plaatjes) van Ullsteins Weltatlas met Sohr-Berghaus' Handatlas (1902-1906)

Titelgegevens

Titel: Ullsteins Weltatlas
Uitgever: Ullstein AG, Berlin
Cartografie en druk: Flemming-Wiskott, Glogau
Jaar: 1923

Titelpagina: Ullsteins Weltatlas
Zweite Ausgabe
Im Verlag Ullstein / Berlin
verso:
Kartographie, Lithographie und Druck von der Flemming-Wiskott AG, Glogau
Copyright 1923 by Ullstein AG, Berlin / Printed in Germany Vertaling:
Ullsteins Wereldatlas
Tweede uitgave
Uitgeverij Ullstein, Berlijn
verso:
Cartografie en druk door Flemming-Wiskott N.V. Glogau
© 1923, Ullstein N.V. Berlijn. Gedrukt in Duitsland

Ullstein-Verlag, opgericht in 1877 in Berlijn, was uitgever van kranten en later ook boeken.
Flemming in Glogau was onder andere uitgever van atlassen en kaarten. In 1919 fuseerde het bedrijf met C.T. Wiskott. De uitgave van atlassen werd toen overgenomen door Ullstein. Flemming-Wiskott bleef wel kaarten uitgeven, zoals Flemmings Generalkarten.
De bekendste atlasuitgave van Flemming was Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1844-1906). Omdat Flemming-Wiskott de produktie van Ullsteins Weltatlas verzorgde, is het niet verbazingwekkend dat daarbij materiaal werd gebruikt uit de 9e druk van Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1902-1906). Uit een vergelijking blijkt dat ruim 70% van de kaarten in Ullsteins Weltatlas direct of indirect te herleiden is tot de cartografie van deze 9e druk. In die zin is Ullsteins Weltatlas wel te beschouwen als een (beknopte) 10e druk van Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
Ullsteins Weltatlas is de enige grote atlasuitgave van Ullstein. Rond 1935 verscheen wel nog de veel kleinere atlas
- Deutschland und die Welt, Atlas für Beruf und Haus
Daarin is dan weer ongeveer 20% van kaarten ontleend aan Ullsteins Weltatlas, en sommige daarvan indirect aan Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
Zie het betreffende artikel in het archief van Aardrijkskunde & Geschiedenis

Band

Ullsteins Weltatlas (1923)
Voorkant band

De atlas werd geleverd in een band (27,5 × 40,5 cm) bedekt met blauw linnen met zwarte leren rug en hoeken. Op de voorkant daarvan staat in vergulde letters de titel in een gepreegd kader. Op de rug met geometrische ornamenten staan de titel en de uil als symbool van uitgever – Ull of Uul is de Nederduitse versie van het Hoogduitse Eule = uil. Achterin de band zit een 'etui' met het losse register.

Inhoud

De atlas bevat titelpagina (met op de achterkant verwijzing naar Flemming-Wiskott), 2 bladzijden inhoudsopgave, 1 bladzijde voorwoord en 45 kaartbladen in kleur met op de achterkanten bijkaarten (zwart-wit) en statistische gegevens. De kaarten zijn genummerd 1 t/m 44, maar er is een blad 18a+18b en een blad 18c: zie de inhoud. Achterin de band zit een los register van 44 bladzijden, met een aparte lijst van 4 bladzijden waarop de namen van kaartblad 18c in twee talen gegeven worden.

De atlas bevat 1 wereldkaart, 29 kaarten van Europa, 6 van Azië, 2 van Afrika, 6 van Noord- en Zuid-Amerika en 1 van Australië en Oceanië. Er zijn 10 detailkaarten van Duitsland. Ook Oostenrijk, Hongarije en Tsjechoslowakije – landen van het voormalige Oostenrijk-Hongarije – zijn gedetailleerd afgebeeld, evenals Zwitserland, Nederland, België en Luxemburg. Van de overige Europese landen is steeds een overzichtskaart gegeven. De verdeling van de kaarten over de andere werelddelen is zoals gebruikelijk voor een atlas van deze omvang. Alleen Afrika is nogal summier behandeld.

Heel bijzonder is de kaart van Tsjechoslowakije (nr. 18c). Op de oorspronkelijke kaart staan de plaatsnamen in het westen – het vroegere Oostenrijkse deel – in het Duits, en in het oosten – het vroegere Hongaarse deel – in het Hongaars (soms ook Duits). Op een transparant vel dat op de kaart past, staan de Tsjechische en de Slowaakse namen vermeld; een creatieve oplossing van een vaker voorkomend probleem.

De kaarten bevatten bijna altijd bijkaartjes van stedelijke gebieden. Op de achterkanten staan nog meer, vaak thematische, bijkaarten in zwart-wit, en verder allerlei statistische gegevens. Op de pagina met plaatjes zijn ook steeds deze achterkanten afgebeeld. Zie voor details het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal. Er worden nergens namen van cartografen of graveurs gegeven.

De kaarten zijn geproduceerd in kleurenlithografie. De kleuren zijn helaas niet altijd zorgvuldig geplaatst, wat vooral opvalt bij de bijkaartjes van stedelijke gebieden. De meeste kaarten zijn staatkundig gekleurd. In Duitsland is vlakkleur gebruikt voor het betreffende gebied en randkleur voor de rest van de kaart; de andere kaarten hebben alleen randkleur. Maar de overzichtskaarten van Duitsland en van de werelddelen buiten Europa zijn natuurkundige kaarten met hoogtekleuring.

De kwaliteit van het papier is veel beter dan bij andere atlassen uit de periode vlak na de eerste wereldoorlog – daarvan is het papier vaak bruin en van slechte kwaliteit. De cartografische kwaliteit van de kaarten is wisselend. Veel kaarten zijn uitstekend, zoals de detailkaarten van Duitsland, de overzichtskaarten van Europese landen en de natuurkundige kaarten. Enkele kaarten zijn van mindere kwaliteit, zoals de wereldkaart, de staatkundige kaart van Europa en de kaart van Australië. Dat is waarschijnlijk te verklaren uit de verschillende herkomst van de kaarten.

Uitgaven

Op de titelpagina staat vermeld dat dit de tweede uitgave is. Van een eventuele eerste uitgave heb ik nergens een spoor kunnen vinden.

Vergelijking met Sohr-Berghaus' Handatlas (1902-1906)

Veel kaarten in Ullsteins Weltatlas zijn gebaseerd op de cartografie van de 9e druk van Sohr-Berghaus' Handatlas, ontwikkeld door Alois Bludau (1861-1913). Van deze, nooit voltooide, atlas zijn in de periode 1902-1906 in totaal 27 kaartbladen verschenen. Andere bladen ervan waren in voorbereiding, of verschenen later als samenstellingen: Flemmings Namentreue Länderkarten. Ook de kaarten van de kerkelijke Atlas Hierarchicus uit 1913 (tweede druk 1929) waren gebaseerd op de voortreffelijke cartografie van Alois Bludau.

Omdat Sohr-Berghaus' Handatlas nooit voltooid is, is een vergelijking niet eenvoudig. Bovendien heb ik niet alle kaarten ervan ter beschikking. De vergelijking die ik gemaakt heb, is dus enigszins speculatief en mede gebaseerd op een reconstructie van de inhoud van Sohr-Berghaus' Handatlas. Ik kom tot de volgende conclusies.

De natuurkundige kaarten met hoogtekleuring (Fluß- und Gebirgskarte) in Ullsteins Weltatlas zijn rechtsreeks ontleend aan de overeenkomstige kaarten in Sohr-Berghaus' Handatlas. Dit zijn de overzichtskaarten van Duitsland (4), Azië (31), Afrika (36), Noord-Amerika (38) en Zuid-Amerika (41). Ik kan helaas alleen de beide kaarten van Afrika goed met elkaar vergelijken. Het kleurenschema is niet hetzelfde en sommige teksten zijn anders, maar in grote lijnen zijn het dezelfde kaarten.
De gedetailleerde kaarten van Duitsland (6-15), Oostenrijk (16), Hongarije (17) en Tsjechoslowakije (18c) zijn ook ontleend aan kaarten uit Sohr-Berghaus' Handatlas. De uitsnede is alleen anders en het kaartbeeld is soms iets gedraaid. Op de kaarten van Duitsland is in Ullsteins Weltatlas voor het betreffende gebied een vlakkleur gebruikt waardoor het reliëf minder goed zichtbaar is.
Gezien de stijl zijn de gedetailleerde kaarten van Zwitserland (19) en van Nederland, België en Luxemburg (24) ook rechtstreeks afkomstig van Sohr-Berghaus-kaarten. Ik heb daarbij alleen geen vergelijkingsmateriaal.
De overzichtskaarten van de Europese landen zijn meestal ook afgeleid van kaarten uit Sohr-Berghaus' Handatlas. Het gaat daarbij om de kaarten van Italië (20), Frankrijk (21), de Britse Eilanden (22), Spanje en Portugal (23), Scandinavië (25), het Balkan-schiereiland (27) en Rusland (29). Het grote verschil is dat de Ullstein-kaarten een staatkundige kleuring hebben en de Sohr-Berghaus-kaarten een natuurkundige (hoogtekleuren). De overeenkomsten zijn goed te zien aan de kaarten van Spanje en Portugal en van de Britse Eilanden.
De detailkaarten van Amerika zijn weer rechtstreeks uitsneden van Sohr-Berghaus-kaarten. Dit zijn de kaarten van de Verenigde Staten (39), Midden-Amerika (40) en Zuid-Amerika (42, 43).
De staatkundige overzichtskaart van Duitsland (5) is gebaseerd op een kaart uit de 8e druk van Sohr-Berghaus Handatlas. De kaart van de Indische Archipel (35) lijkt wat projectie betreft op kaarten uit de Atlas Hierarchicus.
Overeenkomstige bijkaartjes, meestal van stedelijke gebieden, zijn bijna hetzelfde. Ze zijn wel vaak anders geplaatst. Soms zijn ze verhuisd van detailkaart naar overzichtskaart.
De teksten onderaan de overeenkomstige kaartbladen zijn vaak vrijwel identiek.
De herkomst van de andere Ullstein-kaarten is niet duidelijk. Sommige zijn in een vergelijkbare stijl getekend, zoals de kaarten van Polen (26) en Roemenië (28). Andere zijn stilistisch heel verschillend, zoals de overzichtskaart van Europa (2) en de verkeerskaart van Midden-Europa (3).

Er zijn natuurlijk ook duidelijke verschillen, even afgezien van de nieuwe grenzen van verschillende landen.

De druk van de kaarten is veel minder scherp. De kleuren zijn lang niet zo precies geplaatst als in Sohr-Berghaus' Handatlas.
Op de kaarten van Sohr-Berghaus' Handatlas waren de plaatsnamen gegeven in de landstaal. Dat principe is bij Ullsteins Weltatlas niet toegepast.

Op een aparte pagina staan wat plaatjes van beide atlassen ter vergelijking naast elkaar.

Ullsteins Weltatlas (1923)

Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
- Pictures of the atlas
- Tables and lists to the atlas
- Comparison (pictures) of Ullsteins Weltatlas and Sohr-Berghaus' Handatlas (1902-1906)

Title description
- Title: Ullsteins Weltatlas
  Publisher: Ullstein AG, Berlin
  Cartography and printing: Flemming-Wiskott, Glogau
  Year: 1923
- Title page: Ullsteins Weltatlas
  Zweite Ausgabe
  Im Verlag Ullstein / Berlin
  verso:
  Kartographie, Lithographie und Druck von der Flemming-Wiskott AG, Glogau
  Copyright 1923 by Ullstein AG, Berlin / Printed in Germany Translation:
  Ullstein World Atlas
  Second printing
  Ullstein Publishers, Berlin
  verso:
  Cartography, lithography and printing by Flemming-Wiskott, Inc. Glogau
  © 1923 by Ullstein Inc. Berlin. Printed in Germany
- Ullstein-Verlag, founded 1877 in Berlin, was a publisher of newspapers and books.
- Flemming in Glogau has been publishing atlases and maps (among other things). It merged with C.T. Wiskott in 1919. The atlas program was then adopted by Ullstein. Flemming-Wiskott continued publishing maps such as Flemmings Generalkarten.
- Flemming had published the well known Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1844-1906). Because Flemming-Wiskott was also producing Ullsteins Weltatlas, it is not surprising that a lot of its maps were based on the cartographic material from the 9th edition of Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1902-1906). A comparison turns out that more than 70% of the maps in Ullsteins Weltatlas can be reduced to the cartography of this 9th edition. In this sense Ullsteins Weltatlas could be considered the (concise) 10th edition of Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
- Ullsteins Weltatlas has remained the only large size atlas production of the company. Around 1935 a much smaller atlas was published
  - Deutschland und die Welt, Atlas für Beruf und Haus
  About 20% of its maps were derived from Ullstein Weltatlas, some of them indirectly from Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
  Courtesy of Two Centuries of Atlases
Binding
Ullsteins Weltatlas (1923)
Front cover
- The atlas was sold in a blue linen binding (27.5 × 40.5 cm) with black leather spine and corners. On its front cover is the title in gilt lettering inside an embossed frame. Between geometric ornaments on the spine are the title and the owl as a symbol of the publisher – Ull or Uul is the Low German version of the High German word Eule = owl. In the back of the binding is a case with the detachable index.
Contents
- The atlas contains a title page (verso: a reference to Flemming-Wiskott), 2 pages table of contents, 1 page preface and 45 sheets of colored maps with black and white inset maps and statistical data on the reverse side. The sheets are numbered 1-44 but there is a sheet 18a+18b and another sheet 18c: see the atlas contents. In the back of the binding are a detachable index of 44 pages and a separate bilingual index of 4 pages for map sheet 18c.
- The atlas contains 1 world map, 29 maps of Europe, 6 of Asia, 2 of Africa, 6 of the Americas and 1 of Australia and the Pacific. There are 10 regional maps of Germany. Austria, Hungary and Czechoslovakia – countries of the former Austria-Hungary – are given in detail, as well as Switzerland, Netherlands, Belgium and Luxemburg. The other European countries all have a general map. The distribution of the maps for the other continents is as usual for an atlas of this extent, but Africa has been mapped rather concisely.
- The map of Czechoslovakia (18c) is rather unusual. On the original map the names are given in German in the western half – the former Austrian part – and in Hungarian (sometimes German) in the eastern half – the former Hungarian part. On a transparent sheet that fits on top of the map the Czech and Slovak names are given: a creative solution to a frequent problem.
- Most maps have inset maps of urban areas. On the reverse sides are black and white inset maps, mostly thematic, and all kind of statistics. Pictures of these reverse sides are always given on the picture page. See also the list of maps, inset maps and scale. Names of cartographers or engravers are not mentioned at all.
- The maps have been produced in color lithography. The positioning of the colors is not very accurate, which especially shows in the urban area inset maps. Most maps are politically colored in outline. The regional maps of Germany have area coloring for the region in question and outline coloring for the rest of the map. The general maps of Germany and of the non-European continents have a physical (hypsometric) coloring.
- The paper quality is exceptionally good, especially in comparison with other atlas from right after the First World War. The cartographic quality of the maps is varying. Most maps are excellent: the regional maps of Germany, the maps of the other European countries and the physical maps. Some other maps are mediocre, such as the world map, the political map of Europe and the map of Australia. This might be explained by the different origin of the maps.
Printings
- The title page states that this is the second printing. I haven't been able to find any trace of a first printing.
In comparison Sohr-Berghaus' Handatlas (1902-1906)
- Many maps in Ullsteins Weltatlas are based on the cartography of the 9th edition of Sohr-Berghaus' Handatlas developed by Alois Bludau (1861-1913). This atlas was never completed: only 27 of the planned 84 map sheets have been published (between 1902 and 1906). Other sheets were in preparation or were published later as compositions: Flemmings Namentreue Länderkarten. The maps of the ecclesiastical Atlas Hierarchicus from 1913 (second edition 1929) were also based on the excellent cartographic work of Alois Bludau.
- A comparison is not easy because Sohr-Berghaus' Handatlas was never completed. I also don't have all the maps at hand that were actually published. So the comparison I have made is a bit speculative. It is also based on a reconstruction of the contents of Sohr-Berghaus' Handatlas. These are my conclusions.
  - The physical maps with hypsometric coloring (Fluß- und Gebirgskarte) in Ullsteins Weltatlas have been derived directly from the corresponding maps in Sohr-Berghaus' Handatlas. These are the general maps of Germany (4), Asia (31), Africa (36), North America (38) and South America (41). Unfortunately, I can actually only compare the Africa maps directly. The color schemes may not be identical and the texts are slightly different but the maps are essentially the same.
  - The regional maps of Germany (6-15), Austria (16), Hungary (17) and Czechoslovakia (18c) have also been derived from maps in Sohr-Berghaus' Handatlas. The cutout is different and the maps have occasionally been slightly rotated. On the Germany maps the region in question has an area coloring which detracts from the clarity of the relief hachuring.
  - Considering their style, the maps of Switzerland (19) and of Netherlands, Belgium and Luxemburg (24) seem to have been derived from Sohr-Berghaus maps as well. Unfortunately I have no reference material for it (it may not exist at all).
  - The general maps of European countries are generally also derived from Sohr-Berghaus' Handatlas. This is the case for Italy (20), France (21), the British Isles (22), Spain and Portugal (23), Scandinavia (25), the Balkan Peninsula (27) and Russia (29).
  - The regional maps of the Americas: United States (39), Central America (40) and South America (42, 43), are also cutouts from Sohr-Berghaus maps.
  - The political map of Germany (5) is based on a map from the 8th edition of Sohr-Berghaus Handatlas. The projection of the Malay Archipelago map (35) looks like some of the maps in the Atlas Hierarchicus.
  - Corresponding inset maps, usually of urban areas, are almost identical. They have moved to different spots on the map or from regional map to general map.
  - The lower margin texts are often nearly identical.
  - The origin of the other Ullstein maps is not obvious. Some of them are drawn in a comparable style, such as the maps of Poland (26) and Romania (28). Others are stylistically rather different, such as the general map of Europe (2) and the communications map of Central Europe (3).
  There are of course several obvious differences (apart from the boundary changes).
  - The printing of the maps is less clear. The positioning of the colors is a lot less accurate than in Sohr-Berghaus' Handatlas.
  - On the Sohr-Berghaus maps place names were given in the language of the country. This principle is no longer followed in Ullsteins Weltatlas.
- See also the separate page with a pictorial comparison of both atlases.

valid HTML valid CSS