Andrees Handatlas, 4e druk (1899-1904)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Andrees Handatlas
Uitgever: Velhagen & Klasing
Jaar: 1899 (4e druk, 1e uitgave), 1900 (2e uitgave), 1901 (3e uitgave), 1903 (4e uitgave), 1904 (5e uitgave)

Titelpagina 1899 (1e uitgave): Andrees Allgemeiner Handatlas in 126 Haupt- und 137 Nebenkarten
nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
Vierte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
Herausgegeben von A. Scobel.
Ausgeführt von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1899. Vertaling:
Andrees algemene Handatlas in 126 hoofd- en 137 bijkaarten met volledig alfabetisch register.
Vierde druk, compleet vernieuwd en uitgebreid.
Onder redactie van A. Scobel
Uitgevoerd door de Geografische Afdeling van Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld en Leipzig, uitgeverij Velhagen & Klasing, 1899.

• Voor bezitters van de 2e en 3e druk werd een supplement uitgegeven. Daarin staan de kaarten die niet in de 2e en 3e druk voorkomen, maar wel in de 4e druk.
• Van deze atlas bestaan uitgaven voor andere landen.
  • Oostenrijk-Hongarije: Andrees neuer allgemeiner und österreichisch-ungarischer Handatlas (1904)
  • Frankrijk: Atlas universel de géographie moderne (1900-1905)
  • Zweden: Andrees stora Handatlas (1899)
• Van deze atlas verscheen ook een beknopte uitgave
  • Neuer Volks- und Familien-Atlas (1901-1909)
• In 1899 verscheen de 3e druk van het handboek bij de atlas, en in 1902 de 4e druk.

Band

Andrees Handatlas
Banden 1899, 1901, 1903, 1904

De atlas verscheen vanaf 1897 in afleveringen. De complete atlas werd in 1899 geleverd in een band (31 × 46 cm) van groen 'calico' (gedrukt katoen) met leer op rug en hoeken en vergulde titel "Andrees Handatlas Vierte Auflage" op de voorkant (zie de plaatjes). Het schutblad is van rood-bruin papier met daarop vergulde ornamenten en de 'Velhagen & Klasing-chimaera'.

Bij de losse afleveringen, ook na 1899 (mijn exemplaar is van 1901), was een 'kaartendoos' leverbaar: een houten doos met hetzelfde uiterlijk als de gebonden atlas. Daarin konden de losse kaarten worden bewaard. De doos is groter (36 × 49 cm) dan de gebonden atlas.

In het begin van de 20e eeuw was de Jugendstil of Art Nouveau sterk in opkomst, in de architectuur en ook in gebruiksvoorwerpen. In 1903 verscheen Andrees Handatlas voor het eerst in een rode band (32 × 46 cm) met Jugendstil-elementen, dus sterk afwijkend van de eerdere band. De stijl van deze band is nog tamelijk ingehouden. Vanaf 1904 verscheen de atlas met een blauwe band, waarbij de Jugendstil-elementen iets uitbundiger zijn (zie de plaatjes). Een dergelijke band werd vanaf 1906 ook gebruikt voor de 5e druk.

Inhoud

De atlas bevat titelpagina, 2 bladzijden inhoudsopgave en 186 (vanaf de 3e uitgave 189) bladzijden met gekleurde kaarten. Verder heeft de atlas een plaatsnamenregister van 179 (vanaf de 3e uitgave 183) bladzijden: 'Abkürzungen und Erklärungen geographischer Namen', 'Alphabetisches Namenverzeichnis' met 'Nachträge und Berichtigungen'. De gedetailleerde inhoud is te vinden in het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal (bij de tabellen).

Op de meeste kaarten worden, onderaan links en rechts, de namen genoemd van de cartografen en graveurs. Bij de tabellen staat een volledig overzicht van cartografen en graveurs.

De bladzijden met kaarten zijn van stevig papier en enkelzijdig bedrukt. De meeste kaarten beslaan twee bladzijden. De kaarten zijn bijna allemaal, met maand en jaar, gedateerd in de linker onderhoek. Zie voor de details het overzicht van kaarten en datering (bij de tabellen). In mijn exemplaren komen de volgende dateringen voor.

• 1e uitgave (1899): oktober 1897 - augustus 1898
• 3e uitgave (1901): maart 1900 - juli 1901
• 4e uitgave (1903): juni 1902 - november 1902
• 5e uitgave (1904): december 1903 - augustus 1904

Uitgaven

De totale oplage van de 4e druk was ongeveer 150.000 exemplaren. Er zijn vijf uitgaven verschenen: de 1e uitgave in 1899 en daarna in 1900, 1901, 1903 en 1904. Vanaf de 3e uitgave (1901) is de aanduiding op het titelblad: "Andrees Allgemeiner Handatlas in 126 Haupt- und 139 Nebenkarten". In de 2e uitgave is na "Vierte ... Auflage" toegevoegd "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck", in de 3e uitgave "Dritter revidierter und vermehrter Abdruck", dus in de 4e uitgave "Vierter ..." en in de 5e "Fünfter ...".

Vanaf de 3e uitgave (1901) is het aantal bladzijden met kaarten uitgebreid van 186 tot 189. Het register is toegenomen van 179 tot 183 bladzijden. Er is een nieuwe kaart van het Zuidpoolgebied getekend (5a.6a), waardoor de oude (een deel van 186) kon vervallen. De oorspronkelijke kaart van Zuid-Afrika (155) is met een grotere schaal opnieuw getekend (155.155a). De oorspronkelijke kaarten van de eilanden in de Stille Zuidzee (185), enkele Polynesische eilanden en het Zuidpoolgebied (186) zijn vervangen door één kaart van de Stille Zuidzee (185.186). Door de nieuwe kaartjes van het Duitse pachtgebied Kiau-Tschou (139.140) en van Hawaï (160.161) neemt het aantal bijkaarten toe van 137 tot 139. Zie voor de details het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal (bij de tabellen).

Vergelijking met de 3e druk

Vergeleken met de 3e druk (uitgave 1896) is in de 4e druk (uitgave 1899) het aantal kaarten met bijna 25% toegenomen, van 149 naar 186 bladzijden. Deze toename wordt onder andere veroorzaakt door het opnieuw opnemen van thematische kaarten in het begin van de atlas. Ook zijn verschillende gebieden gedetailleerder weergegeven: Oost-Frankrijk (79-82), Griekenland (107.108), de Balkan (111-114), Noord-Azië (123.124), Oost-Azië (139.140), de Verenigde Staten (162-171), Midden-Amerika (172.173), Zuid-Amerika (176-179), Australië (180.181) en Nieuw-Zeeland (183). Zie verder het vergelijkende overzicht bij de tabellen.

Op enkele kaarten staan nu bijkaarten van de koloniën van het betreffende land (Duitsland, Nederland, België, Frankrijk, Groot-Brittannië, Spanje en Portugal). De kaart van Zwitserland (67.68) heeft een bijkaart met de kantons. De kaart van de Balkan (109.110) heeft een etnografische bijkaart en een bijkaart van Kreta. De kaarten van Noord- en Zuid-Amerika (156.157, 174.175) hebben andere bijkaarten. De kaarten van Groot-Brittannië (83.84) en het Middellandse-Zeegebied (97.98) zijn in vergelijking met die in de 3e druk nieuw getekend.

In de 4e druk is een geleidelijke overgang te zien van 'randkleur' naar 'vlakkleur', vooral bij grotere eenheden zoals zeeën en werelddelen (19.20, 21.22, 27.28, 121.122, 143.144, 156.157). Hierdoor is waarschijnlijk sneller te zien welke gebieden bij welke landen horen. Ik vind het persoonlijk niet mooi, misschien ook vanwege de nogal fletse kleuren (zie de plaatjes). Op veel meer kaarten dan in de 3e druk zijn nu ook, onderaan, de namen van de cartografen en graveurs vermeld.

• Vergelijking van de kaarten van de 4e druk (1899) met de 3e druk (1896)
• Vergelijking van de kaarten van de 3e druk (1896) met de 4e druk (1899)

Andrees Handatlas, 4th edition (1899-1904)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Andrees Handatlas
    Publisher: Velhagen & Klasing
    Year: 1899 (4th edition, 1st printing), 1900 (2nd printing), 1901 (3rd printing), 1903 (4th printing), 1904 (5th printing)
  • Title page 1899 (1st printing):
    Andrees Allgemeiner Handatlas in 126 Haupt- und 137 Nebenkarten
    nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
    Vierte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
    Herausgegeben von A. Scobel.
    Ausgeführt von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1899. Translation:
    Andrees general Hand Atlas in 126 main and 137 inset maps with a complete alphabetical index.
    Fourth, completely reworked and expanded edition.
    Edited by A. Scobel
    Produced by the Geographical Department of Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld and Leipzig, Velhagen & Klasing Publishers, 1899.
  • Supplemental for the owners of the 2nd and 3rd edition of the atlas, containing the new maps of the 4th edition.
  • Several editions for other countries:
    • Austria-Hungary: Andrees neuer allgemeiner und österreichisch-ungarischer Handatlas (1904)
    • France: Atlas universel de géographie moderne (1900-1905)
    • Sweden: Andrees stora Handatlas (1899)
  • Concise edition
    • Neuer Volks- und Familien-Atlas (1901-1909)
  • 3rd edition of the handbook (1899), 4th edition (1902)
• Binding
  Andrees Handatlas
  Bindings 1899, 1901, 1903, 1904
  • Normal binding: green calico with leather spine and corners; end paper with company logo; title ("Andrees Handatlas", "Vierte Auflage") in gold lettering; title 'horizontally' on spine; 31 × 46 cm.
  • Wooden 'map box' in book form available for loose maps from installments; 36 × 49 cm.
  • Red Art Nouveau binding for 1903 edition; 32 × 46 cm.
  • Blue Art Nouveau binding for 1904 edition; 31 × 46 cm; this type of binding also used for 5th edition.
• Contents
  • Title page, 2 pages list of maps, 186 pages of colored maps (189 from 3rd printing); 179 pages alphabetical index (183 in 3rd printing); maps printed on sturdy paper on one side only; list of maps, inset maps and scale in table section
  • Most maps at bottom left and right with names of cartographers and engravers; list of cartographers and engravers in table section
  • Maps usually dated in lower left corner; list of maps and dates in table section; map dates (in my copies)
    • 1st printing (1899): October 1897 - August 1898
    • 3rd printing (1901): March 1900 - July 1901
    • 4th printing (1903): June 1902 - November 1902
    • 5th printing (1904): December 1903 - August 1904
• Printings
  • Five printings: 1899, 1900, 1901, 1903, 1904.
  • Title page in 3rd (1901) and later printings: "Andrees Allgemeiner Handatlas in 126 Haupt- und 139 Nebenkarten ...".
    After "Vierte ... Auflage": in 2nd printing "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck" (second revised and expanded printing); in 3rd printing "Dritter ... Abdruck", in 4th "Vierter ...", in 5th "Fünfter ..."
  • From 3rd printing 3 more maps (and 4 more index pages); new map of the Antarctic (5a.6a), larger map of Southern Africa (155.155a), new map of the Pacific (185.186, replaces former maps of Pacific archipelagoes and Antarctis); new inset maps of Kiau-Tschou (139.140) and of Hawaii (160.161).
  • Total circulation: about 150,000 copies.
• In comparison with 3rd edition
  • About 25% more maps: come back of thematic maps (dropped in 3rd edition), larger scale maps of several areas (Eastern France, Greece, Balkan Peninsula, Northern Asia, Far East, United States, Central and South America, Australia, New Zealand).
  • Inset maps of colonies (Germany, Netherlands, Belgium, France, Great Britain, Spain, Porugal); several other new or changed inset maps.
  • Maps of Great Britain and of the Mediterranen newly drawn.
  • Gradual shift from outline to area coloring, especially on maps of continents (see pictures).
  • On more maps names of cartographers and engravers.
  • 4th edition as opposed to 3rd edition (in table section)
  • 3rd edition as opposed to 4th edition (in table section)

© M. Witkam, 2006