Andrees Handatlas, 3e druk (1893-1897)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Andrees Handatlas
Uitgever: Velhagen & Klasing
Jaar: 1893 (3e druk, 1e uitgave), 1895-96 (2e uitgave), 1896-97 (3e uitgave)

Titelpagina 1893 (1e uitgave): Andrees Allgemeiner Handatlas in 91 Haupt- und 86 Nebenkarten
nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld und Leipzig. Verlag von Velhagen & Klasing. 1893. Vertaling:
Andrees algemene Handatlas in 91 hoofd- en 86 bijkaarten
met volledig alfabetisch register.
Derde druk, compleet vernieuwd en uitgebreid.
Uitgegeven door de Geografische Afdeling van Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld en Leipzig, uitgeverij Velhagen & Klasing, 1893.

Titelpagina 1895-96 (2e uitgave): Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten
nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
Revidierter und vermehrter Abdruck 1895.
Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1896.

Titelpagina 1896-97 (3e uitgave): Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten
nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck.
Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1896.

• Bij de uitgave van 1896 is een prospectus verschenen, met de volledige inhoudsopgave en voorbeelden van kaarten en register.
• Voor bezitters van de 1e en 2e druk werd een supplement uitgegeven. Daarin stonden de kaarten die niet in de 1e en 2e druk voorkwamen, maar wel in de 3e druk. Van enkele kaarten uit de 1e en 2e druk was een geactualiseerde versie opgenomen, maar van de meeste niet.
• Van deze atlas bestaat een Engelse uitgave: The Times Atlas (1895-1900).
• In 1894 verscheen er een (nieuwe) 1e druk van het handboek bij de atlas. De 2e druk van het handboek verscheen in 1895.

Band

Andrees Handatlas 1893, 1896-97
Enkele banden

De atlas verscheen oorspronkelijk in 48 afleveringen (zie de plaatjes). Om de losse kaarten te bewaren werd een houten 'kaartendoos' geleverd. Daarin is voldoende ruimte voor de kaarten en (de katernen van) het register. Deze doos heeft hetzelfde uiterlijk als de gebonden atlas, met titel in goud op de voorkant, en leer op rug en hoeken. De afmetingen, 35 × 46 cm, zijn alleen iets groter (zie de plaatjes).

De complete atlas werd geleverd in een band van groen 'calico' (gedrukt katoen) met leer op rug en hoeken. Op de voorkant staat in vergulde letters de titel "Andrees Handatlas Dritte Auflage". De titel staat ook 'horizontaal' op de rug. De afmetingen van deze band zijn 30 × 43 cm, dus kleiner dan die van de 'kaartendoos'. De atlas werd ook met een andere band geleverd, vergelijkbaar met de 'luxe' band van de 1e druk.

De 2e en de 3e uitgave werden geleverd in een grotere band (31 × 46 cm). De kaartbladen zijn ook groter, maar het kaartbeeld zelf niet; alleen de marges zijn ruimer. Op de band staat nu extra: "Revidierter und vermehrter Abdruck" (bij de 2e uitgave) en "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck" (bij de 3e uitgave).

Voor de Oostenrijkse markt werd de 'Duitse' band gebruikt met op de voorkant de vermelding van de Oostenrijkse distributeur Moritz Perles in Wenen. De inhoud is verder gelijk aan die van de Duitse uitgave.

Voor de Zwitserse markt werd een band gebruikt die lijkt op de Duitse 'gewone' band. Deze atlas werd uitgegeven door J. Hallauer Sortiments­buchhandlung in Oerlikon (nu een voorstad van Zürich); het bindwerk was van Buchbinderei Gebrüder Hug & Co te Zürich. Op de voorkant van de band staat ook de titel 'Andrees Handatlas', maar in een wat grotere letter; onderaan staat de naam van de uitgever; de 'kaderlijnen' zijn hier zwart. Op de achterkant van de band staat in een ornament de naam van de boekbinder; ook hier zijn de kaderlijnen zwart. De rug heeft een iets afwijkend ontwerp. De schutbladen zien er totaal anders uit, zonder enige verwijzing naar Velhagen & Klasing. De inhoud is gelijk aan die van de Duitse uitgave, maar de extra kaart (117a.118a) van Midden-Afrika ontbreekt.
met dank aan J. Lansink

Inhoud

De atlas bevat titelpagina, 2 bladzijden inhoudsopgave en 142 (in de 2e en 3e uitgave 149) bladzijden met kaarten in kleur. Verder heeft de atlas een plaatsnamenregister van 166 (in de 2e en 3e uitgave 188) bladzijden: 'Abkürzungen und Erklärungen geographischer Namen', 'Alphabetisches Namenverzeichnis' en 'Nachträge und Berichtigungen'. De gedetailleerde inhoud is te vinden bij het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal bij de tabellen.

De bladzijden met kaarten zijn van stevig papier en, in tegenstelling tot de 2e druk, enkelzijdig bedrukt. De meeste kaarten beslaan twee bladzijden. De kaarten van de 1e uitgave zijn niet gedateerd. De kaarten van de 2e en 3e uitgave zijn meestal gedateerd in de linker onderhoek (maand en jaar). In mijn exemplaar van de 2e uitgave lopen de dateringen van januari 1895 (kaart 110) t/m oktober 1895 (kaarten 51.52, 73.73, 74.74 en 105.105). Bij de 3e uitgave lopen de dateringen van januari 1897 (kaarten 73.73 en 74.74) t/m april 1897 (kaarten 109, 110, 131, 132); zie ook de lijst van kaarten en datering.

Uitgaven

De totale oplage van de 3e druk was ongeveer 100.000 exemplaren. Van de 3e druk zijn drie uitgaven verschenen, de 1e in 1893, de 2e in 1895-96 en de 3e in 1896-97. Bij de 2e en 3e uitgave is de aanduiding op het titelblad: "Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis". Bij de 2e uitgave is na "Dritte ... Auflage" toegevoegd: "Revidierter und vermehrter Abdruck 1895", in de 3e uitgave: "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck".

In de 2e en 3e uitgave is de extra kaart van Midden-Afrika (117a.118a) vervallen. Van sommige gebieden in Oostenrijk (51.52) en van Nederland en België (55, 56) is de indeling van de kaart(en) iets gewijzigd. Verder zijn er gedetailleerdere kaarten gekomen van Noordoost-Frankrijk (59a.60a), Scandinavië (73 en 74), West-Rusland (91) en Zuidoost-Azië (105). Het aantal bladzijden met kaarten neemt daardoor toe van 142 tot 149. De dieptekleuring met dieptelijnen, ook in de 1e uitgave al af en toe gebruikt, is nu consequent toegepast. Ook het register is uitgebreid, van 166 naar 188 bladzijden. Vooral de uitvergroting van West-Rusland, van 1 naar 4 bladzijden, is opvallend. Blijkbaar werd gehoopt op kopers onder de Duitstaligen in dat gebied. Zie voor de details lijst van kaarten, bijkaarten en schaal.

Vanaf de 2e uitgave worden op ruim 30 kaartbladen, onderaan links en rechts, de namen genoemd van de cartografen en graveurs. Het betreft in het algemeen kaarten die in de 3e druk – of pas in de 2e uitgave van 1895-96 – nieuw verschenen zijn. Bij de tabellen staat een volledig overzicht van cartografen en graveurs.

Vergelijking met de 2e druk

Vergeleken met de 2e druk zijn er een aantal opvallende verschillen. De bladzijden met kaarten zijn nu enkelzijdig bedrukt. Daarom kon blijkbaar een minder dik, maar nog steeds stevig, soort papier gebruikt worden. De kleuren in de 3e druk zijn levendiger. In zeeën en (grotere) meren zijn soms dieptelijnen en een dieptekleuring aangebracht, van donkerblauw = ondiep naar lichtblauw = diep. In de 2e en 3e uitgave van de 3e druk is dat consequent gedaan. Het kaartbeeld van de nieuwe kaarten is daardoor scherper. Het schutblad van de atlas is niet langer van 'gemarmerd' papier, maar van rood-bruin papier met daarop vergulde ornamenten en de 'Velhagen & Klasing-chimaera' (zie de plaatjes).

De kaarten van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zijn grotendeels vernieuwd. Ze hebben een andere indeling en een andere schaal dan de kaarten in de 2e druk. Daardoor is een vergelijking in tabelvorm voor deze landen niet goed mogelijk. Er zijn ook nieuwe kaarten, met meer detail, van Groot-Brittannië, Italië, Turkije, Perzië en Afghanistan, Brits-Indië, Canada en Australië. Deze nieuwe kaarten (behalve nr. 137: Südostaustralien), en de bijgewerkte kaarten van Afrika (ontdekkingen, kolonisatie), zijn opgenomen in het supplement van 1893 voor de bezitters van de 1e en 2e druk van de atlas.

Er zijn niet alleen kaarten bijgewerkt of toegevoegd. Vrijwel alle thematische kaarten die in de 2e druk voorkwamen, over etnografie en klimaat, zijn in de 3e druk vervallen. Voor dergelijke informatie moest je het handboek aanschaffen. De atlas bevat dus bijna alleen maar topografische kaarten.

Andrees Handatlas, 3rd edition (1893-1897)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Andrees Handatlas
    Publisher: Velhagen & Klasing
    Year: 1893 (3rd edition, 1st printing), 1895-96 (2nd printing), 1896-97 (3rd printing).
  • Title page 1893 (1st printing): Andrees Allgemeiner Handatlas in 91 Haupt- und 86 Nebenkarten
    nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
    Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
    Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld und Leipzig. Verlag von Velhagen & Klasing. 1893. Translation:
    Andrees general Hand Atlas in 91 main and 86 inset maps
    with a complete alphabetical index.
    Third, completely reworked and expanded edition.
    Published by the Geographical Department of Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld and Leipzig, Velhagen & Klasing Publishers, 1893.
  • Title page 1895-96 (2nd printing): Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten
    nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
    Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
    Revidierter und vermehrter Abdruck 1895.
    Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1896.
  • Title page 1896-97 (3rd printing): Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten
    nebst vollständigem Alphabetischem Namenverzeichnis.
    Dritte, völlig neubearbeitete und vermehrte Auflage.
    Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck.
    Herausgegeben von der Geographischen Anstalt von Velhagen & Klasing in Leipzig.
    Bielefeld und Leipzig Verlag von Velhagen & Klasing. 1896.
  • Prospectus for the 1896 printing, with complete table of contents and sample pages: maps and index.
  • Supplemental for the owners of the 1st and 2nd edition of the atlas, containing the new maps of the 3rd edition, and some updated maps from the 2nd edition.
  • English version: The Times Atlas (1895-1900).
  • New 1st edition of the handbook (1894); 2nd edition in 1895.
• Binding
  Andrees Handatlas 1893, 1896-97
  Some different bindings
  • Originally 48 installments (see pictures); wooden 'map box' in book form available for loose maps and index (see pictures).
  • Normal binding: green calico with leather spine and corners; title ("Andrees Handatlas", "Dritte Auflage") in gold lettering; title 'horizontally' on spine.
  • Luxury binding: decorative lettering, more elaborate ornaments.
  • Second and third printing: binding about 3 cm higher; additional text on binding 2nd printing: "Revidierter und vermehrter Abdruck" (revised and expanded printing); 3rd printing: "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck" (second revised and expanded printing).
  • For the Austrian market: 'German' binding with embossed distributors name Moritz Perles, Vienna; contents same as German version.
  • For the Swiss market: binding like the 1893 'German' version, with embossed distributors name J. Hallauer Sortiments­buchhandlung in Oerlikon (now a quarter of Zurich); back cover with name of bookbinder Buchbinderei Gebrüder Hug & Co in Zurich; spine slightly changed; endpapers completely different, without any reference to Velhagen & Klasing; contents same as German version, but additional map of Central Africa (117a.118a) missing.
    by courtesy of J. Lansink
• Contents
  • Title page, 2 pages index of maps, 142 pages of colored maps (149 pages in 2nd and 3rd printing); 166 pages alphabetical index (188 pages in 2nd and 3rd printing); details in list of maps, inset maps and scale.
  • Maps printed on sturdy paper, on one side only (in 2nd edition on both sides).
  • Maps of 1st printing not dated; maps of 2nd and 3rd printing usually dated in lower left corner; in my copy of 2nd printing dates form January 1895 (sheet 110) through October 1895 (sheets 51.52, 73.73, 74.74 and 105.105); in my copy of 3rd printing dates form January 1897 (sheets 73, 74) through April 1897 (sheets 109, 110, 131, 132); see list of maps and date.
• Printings
  • Three printings known: 1st printing 1893, 2nd printing 1895-96, 3rd printing 1896-97.
  • Title page in 2nd and 3rd printings: "Andrees Allgemeiner Handatlas in 99 Haupt- und 82 Nebenkarten ..."; after "Dritte ... Auflage": in 2nd printing "Revidierter und vermehrter Abdruck 1895" (revised and expanded printing 1895), in 3rd printing: "Zweiter revidierter und vermehrter Abdruck" (second revised and expanded printing).
  • In 2nd and 3rd printing: additional map of Middle Africa (117a.118a) left away; different maps of West Austria (51.52) and Netherlands, Belgium (55, 56); more detailed maps of Northeast France (59a.60a), Scandinavia (73, 74), West Russia (91, from 1 to 4 pages!) and Southeast Asia (105); depth contour lines and coloring now used throughout the atlas (only scarcely in 1st printing); index expanded from 166 to 188 pages; details in list of maps, inset maps and scale.
  • In 1896 edition in bottom margin of several map sheets: names of cartographers and engravers (especially on maps that appeared for the first time in the 3rd edtion or in the 2nd printing).
  • Total circulation: about 100,000 copies.
• In comparison with 2nd edition
  • Maps printed on one side only (on both sides in 2nd edition); paper less heavy; colors more vivid; maps have a 'sharper' look, also because of the depth coloring; new end paper with company logo (see pictures).
  • Maps of Germany and Austria-Hungary completely redrawn; tabular comparison not useful for this section
  • New and more detailed maps of Great Britain, Italy, Turkey, Persia and Afghanistan, India, Canada and Australia.
  • New maps and updated maps of Africa (except sheet 137: New South Wales) collected in 1893 supplemental for owners of 1st and 2nd edition.
  • Thematic maps of 2nd edition (ethnography, climate) dropped; such information to be found in handbook.
  • 3rd edition as opposed to 2nd edition
  • 2nd edition as opposed to 3rd edition

© M. Witkam, 2006
(rev. 2009-05-20, 2010-01-07)