Hand-Atlas Otto Herkt (ca. 1910)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking met Sohr-Berghaus Hand-Atlas

Titelgegevens

Titel: Hand-Atlas Otto Herkt
Uitgever: Geographischer Verlag, Leipzig
Cartografie: Flemming, Glogau
Jaar: ca. 1910

Titelpagina: Allgemeiner Hand-Atlas über sämtliche Teile der Erde
48 Kartenblätter mit 184 Karten, Diagrammen, Tabellen und Stadtplänen
Herausgegeben von Otto Herkt
Geographischer Verlag, G.m.b.H. Leipzig Vertaling:
Algemene Handatlas van alle delen van de wereld
48 kaartbladen met 184 kaarten, diagrammen, tabellen en plattegronden
Onder redactie van Otto Herkt
Geographischer Verlag B.V. Leipzig

• Otto Herkt was in het eerste decennium van de 20e eeuw directeur van de Geografische Instelling van de uitgeverij Carl Flemming in Glogau. Hij heeft ook meegewerkt aan de – nooit voltooide – 9e druk (1902-1906) van Sohr-Berghaus' Handatlas.
• Over de uitgever, Geographischer Verlag in Leipzig, heb ik geen gegevens kunnen vinden. Wel is daar in 1908 een speciale uitgave verschenen van de 8e druk van Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
• De meeste kaarten in deze atlas zijn gebaseerd op de cartografie van de 8e druk (1888-1895) van Sohr-Berghaus Hand-Atlas. Ze zijn natuurlijk wel geactualiseerd.
• Vergelijkbare kaarten, maar dan iets verkleind, zijn rond 1906 verschenen in de Universal-Atlas en de Universal-Hand-Atlas, beide van Dr. A. Berg.

Band

Hand-Atlas Otto Herkt
Voorkant band / Front cover

De band van de atlas (25 × 39 cm) is van groen calico (gedrukt katoen) met een rug van bruin linnen. Op de voorkant staat in bruin een afbeelding van de mythologische figuur Atlas, met de wereldbol op zijn rug, en de vergulde titel 'Handatlas' (zonder streepje). De zijkant en de hoeken van de voorkant zijn donkerbruin gekleurd, misschien om leer te suggereren. Op de rug staat de 'verticaal' vergulde titel 'Handatlas' (weer zonder streepje) tussen twee bescheiden Jugendstil-ornamenten.

Inhoud

De atlas bevat een titelpagina, 2 bladzijden inhoudsopgave, en 48 kaartbladen van twee pagina's. Er is geen plaatsnamenregister.

Met de in de inhoudopgave genoemde kaarten, bijkaarten en diagrammen kom ik op een totaal van 142 (zie de lijst van kaarten, bijkaarten en schaal). De tabellen met oppervlaktegegevens op veel kaarten zullen dan wel zorgen voor het op de titelpagina genoemde totaal van 184.

De atlas begint met 3 'algemene' kaarten: sterrenkunde en twee wereldkaarten. Daarna komen 36 kaartbladen van Europa en tenslotte 9 bladen voor de rest van de wereld: zie de inhoud.

Duitsland beslaat 23 bladen, dus bijna de helft van het totale aantal. Van de overige Europese landen zijn geen detailkaarten opgenomen, ook niet van Oostenrijk-Hongarije. Het is dus typisch een atlas voor de Duitse markt.

De staatkundige eenheden op de kaarten (landen, deelstaten, provincies enz.) worden aangegeven in vlakkleur. In combinatie met het reliëf, meestal in zwarte arcering, ontstaat een vol en onrustig kaartbeeld. De kleuren zijn ook niet mooi (vind ik), en ze zijn niet altijd zorgvuldig geplaatst. Dat laatste blijkt nogal eens bij de kleuren van de huizenblokken op de stadskaartjes. De druk, kleurenlithografie, is ook vaak niet scherp. Alles bij elkaar maakt de atlas een goedkope indruk.

Uitgaven

De atlas dateert van ongeveer 1910. De Russisch-Japanse Oorlog van 1904-1905 is voorbij (Zuid-Sakhalin is Japans) en Libië (vanaf 1912 Italiaans) ligt nog in het Ottomaanse Rijk. In de atlas zelf is geen enkel jaartal te vinden, niet op de titelpagina en ook niet op de kaarten.

Er moeten ook latere uitgaven bestaan, waarin de grenswijzigingen als gevolg van de Balkan-oorlogen (1912-1913) zijn verwerkt. In mijn exemplaar is dat niet het geval.

Vergelijking met Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1892)

De meeste kaarten uit deze atlas zijn eerder verschenen in de 8e druk van Sohr-Berghaus Hand-Atlas. Deze kaarten zijn in hetzelfde formaat overgenomen. Je kunt de volgende verschillen constateren.

• De kaarten in deze atlas zijn weliswaar even groot, maar de band is iets kleiner: 25 × 39 cm tegenover 26 × 41 cm. De kaartbladen hebben dus een minder ruime marge.
• Er zijn veel meer bijkaarten, onder andere van omgevingen van steden.
• De spoorwegen op de hoofdkaarten – niet op de deelkaaarten van Duitsland – zijn nu in rood aangegeven. Ook de zeevaartlijnen zijn nu ingetekend.
• De geografische lengte is in deze atlas alleen nog gegeven t.o.v. de meridiaan van Greenwich.
• Het papier van de kaarten van deze atlas is van mindere kwaliteit, wat bijdraagt aan de 'goedkope' uitstraling. De druk van de kaarten (lithografie) lijkt minder scherp dan die in Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
• Er is (uit concurrentie-overwegingen?) in deze atlas uitgebreid gebruik gemaakt van vlakkleur, naast de oorspronkelijke randkleur. Dat is niet altijd even deskundig gebeurd.
• Er zijn maar enkele kaarten voor deze atlas nieuw getekend:
  • 1. Sternenhimmel, 2. Erdansichten, 3. Erdkarte in Mercators Projektion, 5. Deutsches Reich, 21. Baden und Elsass-Lothringen, 24. Mecklenburg, 26. Die deutschen Kolonialgebiete, 27. Berlin und weitere Umgegend, 40. Asien
• De al bestaande kaarten uit Sohr-Berghaus Hand-Atlas zijn wel bijgewerkt. Dat is het beste te zien aan de bijkaarten: sommige steden zijn tussen 1892 en 1910 twee keer zo groot geworden.

Zie verder de overzichten

• Vergelijking van Otto Herkt met Sohr-Berghaus
• Vergelijking van Sohr-Berghaus met Otto Herkt

Op een aparte pagina staan, ter vergelijking, plaatjes van kaarten van de Hand-Atlas Otto Herkt en Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1892).

Hand-Atlas Otto Herkt (ca. 1910)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison with Sohr-Berghaus Hand-Atlas

• Title description
  • Title: Hand-Atlas Otto Herkt
    Publisher: Geographischer Verlag, Leipzig
    Cartography: Flemming, Glogau
    Year: ca. 1910
  • Title page:
    Allgemeiner Hand-Atlas über sämtliche Teile der Erde
    48 Kartenblätter mit 184 Karten, Diagrammen, Tabellen und Stadtplänen
    Herausgegeben von Otto Herkt
    Geographischer Verlag, G.m.b.H. Leipzig Translation:
    General Hand Atlas of all parts of the world
    48 map sheets with 184 maps, diagrams, tables and plans
    Edited by Otto Herkt
    Geographischer Verlag Ltd. Leipzig
  • In the first decade of the 20th century Otto Herkt was the director of the Geographical Office of Carl Flemming Publishers in Glogau. He has also contributed to the – uncompleted – 9th edition (1902-1906) of Sohr-Berghaus' Handatlas.
  • I haven't been able to find any information on the publisher, Geographischer Verlag in Leipzig. However, this company has also published (in 1908) a special printing of the 8th edition of Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
  • Most of the maps in this atlas are updated maps from the 8th edition (1888-1895) of Sohr-Berghaus Hand-Atlas.
  • Similar maps, a bit downscaled, have appeared around 1906 in the Universal-Atlas and the Universal-Hand-Atlas, both by Dr. A. Berg.
• Binding
  Hand-Atlas Otto Herkt
  Voorkant band / Front cover
  • Green calico binding (25 × 39 cm) with brown linen spine; on front cover an image of the mythological Atlas, carrying the globe on his back, and gilt title 'Handatlas' (without a hyphen); side and corners colored dark brown, probably in an attempt to suggest leather; title 'Handatlas' (again without a hyphen) vertically on the spine between two Art Nouveau ornaments.
• Contents
  • Title page, 2 pages table of contents, 48 double page colored maps; no index of names.
  • The title page calls for 184 maps, diagrams, tables and plans; in the table of contents I can find 142 maps, diagrams and plans (see list of maps, inset maps and scale); I suppose the remaining number is made up by the tables on the maps.
  • 3 'general' maps (astronomy, world maps); 36 map sheets for Europe; 9 sheets for the rest of the world (see table of contents); 23 sheets for Germany alone; no regional maps of other European countries, not even of Austria-Hungary; typically an atlas for the German market.
  • Political entities indicated by area coloring; combined with (usually) black hachuring of mountain areas it gives an overloaded map image; the colors are not esthetically pleasing (in my opinion), and not positioned carefully; the lithography printing makes for unsharp maps; the atlas has an overall low-budget look.
• Printings
  • My copy of the atlas is from about 1910; the Russo-Japanese War (1905-1906) has ended: South Sakhalin is Japanese; Libya (from 1912 Italian) is still in the Ottoman Empire; no year can be found in the atlas.
  • Later editions exist in which the border changes after the Balkan Wars (1912-1913) have been incorporated.
• In comparison with Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1892)
  • Most of the maps in this atlas have been published earlier in the 8th edition of Sohr-Berghaus Hand-Atlas; map images have the same size; main differences:
    • Binding of this atlas is a bit smaller: 25 × 39 cm instead of 26 × 41 cm, which results in smaller map margins.
    • More inset maps, especially of urban areas.
    • Railroads on main maps – not on regional maps of Germany – now in red; sea lines indicated.
    • Longitudes now given with respect to the Greenwich meridian.
    • Lower quality paper, contributing to the low-budget look; lithography printing in this atlas looks less sharp.
    • Extensive area coloring (because the competition also employed it?) in addition to the outline coloring; color choices sometimes unfortunate.
    • Only a few newly drawn map sheets:
      • 1. Sternenhimmel, 2. Erdansichten, 3. Erdkarte in Mercators Projektion, 5. Deutsches Reich, 21. Baden und Elsass-Lothringen, 24. Mecklenburg, 26. Die deutschen Kolonialgebiete, 27. Berlin und weitere Umgegend, 40. Asien
    • The other sheets have been adopted from the Sohr-Berghaus and updated, which is best told from the inset maps: the area of some cities has doubled between 1892 and 1910.
  • Otto Herkt as opposed to Sohr-Berghaus
  • Sohr-Berghaus as opposed to Otto Herkt
  • Separate page with maps of the Hand-Atlas Otto Herkt and the Sohr-Berghaus Hand-Atlas side by side for comparison purposes.

© M. Witkam, 2007
(rev. 2015-11-30)