Stielers Hand-Atlas, 1e druk (1834-1845)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij hoort ook de volgende pagina

• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Stielers Hand-Atlas
Uitgever: Justus Perthes, Gotha
Jaar: 1834 (75 kaartbladen), 1835-1838 (77), 1839-1840 (81), 1841-1843 (82), 1844 (83)

Titelpagina (1834): Stieler's Hand-Atlas über alle Theile der Erde und über das Weltgebäude
Vollständige Ausgabe. 1834.
75 Karten nebst einem Hefte Vorbemerkungen und Erläuterungen.
Inhalt ... Vertaling:
Stielers Handatlas van de gehele aarde en van het heelal
Volledige uitgave, 1834
75 kaartbladen en een boekje met inleidende opmerkingen en toelichting
Inhoud ...

Titelblad (Nº 1): Hand-Atlas über alle Theile der Erde
nach dem neuesten Zustande
und über das Weltgebäude
Herausgegeben von Adolf Stieler, bearbeitet von Demselben so wie von
C.G. Reichard, H. Hübbe, F. v. Stülpnagel, H. Berghaus u. I.C. Bär.
[Grundriss von Gotha]
Gotha bei Justus Perthes Vertaling:
Handatlas van de gehele aarde, volgens de laatste gegevens, en van het heelal
Onder redactie van Adolf Stieler, vervaardigd door hemzelf en ook door
C.G. Reichard, H. Hübbe, F. v. Stülpnagel, H. Berghaus en I.C. Bär.
[plattegrond van Gotha]
Gotha, Justus Perthes

• Stielers Hand-Atlas, 1e druk
  Plattegrond van Gotha (1845) op het titelblad (Nº 1)
  Deze 1e druk van Stielers Handatlas is te beschouwen als de eerste 'stabiele' uitgave. De uitgaven van vóór 1834 waren nog min meer experimenteel.
• Het nummer van de druk is fictief. Pas vanaf de 9e druk (1905) wordt dit vermeld. De eerdere nummers zijn ontleend aan Espenhorst en het voorwoord van de 10e druk
• Bij de atlas hoort een boekje met inleidende opmerkingen en toelichting bij de kaarten: "Vorbemerkungen und Erläuterungen" of "Bericht". Daarin wordt een verantwoording gegeven van het bronnenmateriaal van de kaarten. Verder staan er allerlei gegevens in waarvoor op de kaarten zelf geen plaats is: hoogten van bergen, alternatieve namen van plaatsen, woordenlijstjes enz.
• Vergelijkbare gegevens zijn ook te vinden in een apart boekje
  • Bericht und Erläuterungen zu Stielers Hand-Atlas. Für die Besitzer der in 63 Bl. und 75 Bl. erschienenen Ausgaben. 1834.
  Dit was in het bijzonder bedoeld voor de eigenaren van de uitgaven verschenen in de periode 1817-1834.
• Naast de hier beschreven grote uitgave met 75 (of meer) kaartbladen bestaan er ook twee uitgaven met een selectie van de kaarten.
  • een 'middenuitgave' met 63-64 kaartbladen
  • een beknopte uitgave met 31 kaartbladen
• Los daarvan verscheen ook de kleinere schoolatlas Stielers Schul-Atlas (2e reeks: 1832-1851) waarvan de kaarten verkleinde versies zijn van die uit de Handatlas.

Inhoud

De (gebonden) atlas kan een titelpagina bevatten, zoals hierboven beschreven. Daarop staan dan ook het jaartal van uitgave en de inhoudsopgave. Die titelpagina kan aan de buiten- of de binnenkant van de band geplakt zijn, of als een apart blad ingebonden.

Daarnaast bevat de atlas ook een titelblad, meteen kaartblad Nº 1, met titel, namen van de redacteur Adolf Stieler en de andere auteurs, de plattegrond van Gotha (waar de atlas werd vervaardigd) en de naam van de uitgever Justus Perthes – of eigenlijk de grondlegger van de uitgeverij, want hij was na zijn dood in 1816 opgevolgd door zijn zoon Wilhelm Perthes (1793-1853).

Oorspronkelijk bevatte de atlas als blad Nº 2.3 een 'grafische bladwijzer' met een verkleind beeld van het elk kaartblad. Dit blad is in 1841 vervangen door een kaart van de voorkant van de maan. Daarna komen 2 (later 3) bladen met het zonnestelsel en de sterren, wat ook in de titel van de atlas wordt beloofd: "und über das Weltgebäude".

De verdere kaarten zijn vooral topografisch van aard. De nadruk ligt op Europa, en natuurlijk in het bijzonder op Duitsland. Ook van de meeste andere Europese landen – Frankrijk, de Britse Eilanden, Scandinavië, Oostenrijk, Nederland en België, Italië, later ook Spanje en Portugal – zijn overzichtskaarten en deelkaarten opgenomen. De wereld buiten Europa was in die tijd in Europa alleen nog maar in grote lijnen bekend. Zo verscheen er pas in 1845 voor het eerst een kaart van het zuidelijke deel van Afrika; vóór die tijd zou zo'n kaart grotendeels leeg zijn geweest. Zie voor de details de lijst van kaarten en datering.

Van veel kaarten is de naam van de tekenaar/cartograaf bekend: zie de lijst van cartografen. Uit het overzicht daarbij blijkt dat de meeste kaarten getekend zijn door Adolf Stieler of Friedrich von Stülpnagel. De andere cartografen die op het titelblad van de atlas worden genoemd (Reichard, Hübbe, Berghaus en Bär) hebben een veel bescheidener bijdrage geleverd.

Omdat de volledige atlas vrij kostbaar was (19 Thaler), was er ook een 'middenuitgave' leverbaar (13 Thaler), met een ruime selectie van 63 (na 1844: 64) van de 75-83 kaarten uit de volledige atlas. Om deze middenuitgave te onderscheiden van de volledige atlas, zijn de kaarten genummerd met Romeinse cijfers; zie het overzicht. Van de beknopte uitgave met 31 kaartbladen heb ik geen nadere gegevens.

Vergelijking met de uitgave van 1831

De uitgave van 1831 was de eerste volledige, maar nog min of meer experimentele, uitgave in 75 kaartbladen van Stielers Hand-Atlas. De inhoud van de uitgave uit 1834 wijkt daar op enkele punten van af.

• Blad 29 (Nederland) is getekend met een nieuwe uitsnede en naar de nieuwe situatie (Nederland en België).
• Blad 38b (Griekenland) is vervangen door een blad van Europees Turkije, zonder Griekenland.
• De twee bladen 42 en 43 (Middellandse Zee) zijn vervangen door één enkel blad 42a (Middellandse en Zwarte Zee).

In latere jaren is de atlas gestaag uitgebreid.

• 1835: de bladen 41c (Atlantische Oceaan) en 45c (Ontdekkingen in Afrika; in 1845 vervangen door Zuidelijk Afrika).
• 1839: de bladen 13b, 13c, 13d en 13e (deelkaarten van Spanje en Portugal).
• 1841: blad 5b (Zuidelijke sterrenhemel).
• 1844: blad 42b (Palestina).

Sommige bladen hebben een andere naam gekregen, en soms ook een andere inhoud. Zo is de 'grafische bladwijzer' op blad 2.3 in 1841 vervangen door een kaart van de maan. Zie voor de details de tabellen.

• Uitgave 1845 vergeleken met uitgave 1831.
• Uitgave 1831 vergeleken met uitgave 1845.

De inhoud van de atlas is door deze uitbreidingen en wijzigingen evenwichtiger geworden dan de eerste volledige uitgave uit 1831. Er blijven natuurlijk nog wel veel 'witte plekken' op de kaarten over.

Gegevens over de 1e druk ontleend aan

• Espenhorst
• Bericht und Erläuterungen zu Stielers Hand-Atlas. 1834.
• Bericht zu Stieler's Hand-Atlas, 4. Auflage. 1847.

De informatie is summier want ik heb geen exemplaar in mijn verzameling. Daarom ontbreekt ook de plaatjespagina

Stielers Hand-Atlas, 1st edition (1834-1845)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related page
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Stielers Hand-Atlas
    Publisher: Justus Perthes, Gotha
    Year: 1834 (75 map sheets), 1835-1838 (77), 1839-1840 (81), 1841-1843 (82), 1844 (83)
  • Title page (1834): Hand-Atlas über alle Theile der Erde und über das Weltgebäude
    Vollständige Ausgabe. 1834.
    75 Karten nebst einem Hefte Vorbemerkungen und Erläuterungen.
    Inhalt ... Translation:
    Hand Atlas of the entire earth and of the universe
    Comprehensive edition. 1834.
    75 map sheets and a booklet with preliminary remarks and explanations.
    Contents ...
  • Title sheet (Nº 1):
    Hand-Atlas über alle Theile der Erde
    nach dem neuesten Zustande
    und über das Weltgebäude
    Herausgegeben von Adolf Stieler, bearbeitet von Demselben so wie von
    C.G. Reichard, H. Hübbe, F. v. Stülpnagel, H. Berghaus u. I.C. Bär.
    [Grundriss von Gotha]
    Gotha bei Justus Perthes Translation:
    Hand Atlas of the entire earth, according to the most recent information, and of the universe
    Edited by Adolf Stieler, produced by himself and also by
    C.G. Reichard, H. Hübbe, F. v. Stülpnagel, H. Berghaus and I.C. Bär.
    [Plan of Gotha]
    Gotha, Justus Perthes
  • Stielers Hand-Atlas, 1st edition
    Plan of Gotha (1845) on title sheet (Nº 1)
    This 1st edition of Stielers Hand Atlas can be considered as the first 'stable' version. The pre-1834 editions were still 'experimental'.
  • The edition number is fictitious. It is mentioned for the first time in the 9th edition (1905). Earlier numbers have been derived from Espenhorst and the preface of the 10th edition.
  • Component of the atlas is a booklet with preliminary remarks and explanations to the maps, entitled "Vorbemerkungen und Erläuterungen" or "Bericht", where account is given of the source material for the maps. It also contains all kinds of information that wouldn't have fitted on the maps themselves: mountain heights, alternative place names, short vocabularies etc.
  • Most of this information can also be found in a separate volume
    • Bericht und Erläuterungen zu Stielers Hand-Atlas. Für die Besitzer der in 63 Bl. und 75 Bl. erschienenen Ausgaben. 1834.
    This was especially meant for owners of the atlas versions published in the 1817-1834 period.
  • Alongside this comprehensive edition with 75 (or more) map sheets there are also versions that contain fewer maps.
    • Medium edition with 63-64 sheets
    • Concise edition with 31 sheets
  • Apart from these editions a smaller size school atlas was published: Stielers Schul-Atlas (2nd series: 1832-1851). It contains reduced versions of the maps in the Hand Atlas.
• Contents
  • The (bound) atlas may contain a title page as described above, which also gives the year of publication and the table of contents. This title page can be pasted on the front or inside cover, or bound as a separate sheet in the atlas.
  • Apart from this title page the atlas also has a title sheet, as map sheet Nº 1, with the title, the names of the editor Adolf Stieler (more on the German language page) and the co-authors, a plan of Gotha (where the atlas was produced) and the name of the publisher Justus Perthes – actually the founder of the publishing house; after his death in 1816 he was succeeded by his son Wilhelm Perthes (1793-1853).
  • Originally sheet Nº 2.3 was a 'graphical index' where a 'thumbnail' of each map sheet was depicted. This sheet had become outdated; it was replaced in 1841 with a map of the moon. Thereafter are 2 (later 3) sheets with the solar system and the stars, as promised in the title text "und über das Weltgebäude".
  • The other maps are of a more topographical nature. The emphasis is on Europe and especially on Germany of course. There are also general and regional maps of most other European countries: France, the British Isles, Scandinavia, Austria, Netherlands and Belgium, Italy, and later also Spain and Portugal. The world outside Europe was often only schematically known to Europeans. Only in 1845 a map of Southern Africa was published; before, it would have been almost empty. Details can be found in the list of maps and dates.
  • For most maps the cartographers are known : see the list of cartographers. Its summary indicates that most of the maps have been drawn by Adolf Stieler or Friedrich von Stülpnagel. The other co-authors mentioned on the title sheet (Reichard, Hübbe, Berghaus and Bär) have made only a minor contribution.
  • Because the comprehensive atlas was rather expensive (19 Thaler) there was also a medium edition (13 Thaler) with an ample selection of 63 (64 after 1844) out of the 75-83 sheets of the comprehensive edition. This medium edition was distinguished from the comprehensive atlas by the use of Roman numerals for the map sheets; see the list. I have no information on the concise edition with 31 map sheets.
• In comparison with the 1831 edition
  • The 1831 edition, though still in testing phase, was the first complete 75 sheet edition of Stielers Hand-Atlas. The contents of the 1834 edition are slightly different.
    • Sheet 29 (Netherlands) is newly drawn with a new cut-out and after the new situation (Netherlands and Belgium).
    • Sheet 38 (Greece) has been replaced with a map of Turkey in Europe, without Greece.
    • The two sheets 42 and 43 (Mediterranean Sea) have been replaced with one single sheet 42a (Mediterranean and Black Sea).
  • The number of maps has grown steadily.
    • 1835: sheets 41c (Atlantic Ocean) and 45c (Discoveries in Africa; in 1845 replaced with Southern Africa).
    • 1839: sheets 13b, 13c, 13d and 13e (regional maps of Spain and Portugal).
    • 1841: sheet 5b (Southern skies).
    • 1844: sheet 42b (Palestine).
  • Some sheets have been renamed; their contents may also have changed. The 'graphical index' for example (sheet 2.3) has been replaced in 1841 by a chart of the Moon. Details can be found in the following tables.
    • 1845 edition as opposed to 1831 edition
    • 1831 edition as opposed to 1845 edition
  • Because of these changes and extensions the the atlas has become more balanced than the 1831 edition. There are still a lot of 'white spots' left on the maps, though.

• Information on the 1st edition derived from
  • Espenhorst
  • Bericht und Erläuterungen zu Stielers Hand-Atlas. 1834.
  • Bericht zu Stieler's Hand-Atlas, 4. Auflage. 1847.
  Only concise information because I don't have a copy in my collection; that's why the pictures page is also missing.

© M. Witkam, 2007