Spruner-Menke, Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters
und der neueren Zeit, 3e druk (1880, ca. 1890)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Voorwoord bij de atlas
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Spruner-Menke, Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit
Uitgever: Justus Perthes, Gotha
Jaar: 1880 (3e druk)

Titelpagina: Spruner-Menke Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der Neueren Zeit.
Dritte Auflage von Dr. K. v. Spruner's Hans-Atlas, neu bearbeitet von Dr. Th. Menke.
90 colorirte Karten in Kupferstich mit 376 Nebenkarten.
Gotha: Justus Perthes.  1880. Vertaling: Spruner-Menke's Handatlas voor de geschiedenis van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd.
Derde druk van Dr. K. v. Spruner's Handatlas, geheel herzien door Dr. Th. Menke.
90 gekleurde kaarten in kopergravure met 376 bijkaarten.
Gotha, Justus Perthes.  1880.

• Spruner-Menke, Hand-Atlas Mittelalter neuere Zeit, 1880
  Voorkant band   XL
  Dit is de 3e druk van de 'Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit', oorspronkelijk onder redactie van Karl von Spruner of officieel Karl Spruner von Merz (1803-1892). Deze atlas bevat kaarten van Europa vanaf de Middeleeuwen.
• Deze historische atlas van Europa is de 2e afdeling van de uit drie delen bestaande Historisch-geographischer Hand-Atlas. De andere delen behandelen de Oudheid (1e afdeling), en de overige werelddelen (3e afdeling).
• Deze editie van de Hand-Atlas is bewerkt door Theodor Menke (1819-1892). Daarom wordt ook gesproken van de 'Spuner-Menke Hand-Atlas'. Theodor Menke heeft ook nog een Bijbelatlas gepubliceerd. Die wordt wel beschouwd als de 4e afdeling van de reeks.

Band

Dit exemplaar van de atlas heeft een band van blauw 'calico' (gedrukt katoen) met leren rug en hoeken. De afmetingen zijn  39,5 × 27,5 cm (H × B).  Op de voorkant staat de titel 'v. Spruner's Histor. Atlas. Mittelalter u. Neue Zeit'. Op de rug staat de korte titel 'Spruner Histor. Atlas'. De kaarten  (38,5 × 47 cm)  zijn hier gevouwen ingebonden. Er zijn ook exemplaren waarbij de kaarten ongevouwen zijn ingebonden. De band is dan natuurlijk ongeveer twee keer zo breed.

Inhoud

De atlas heeft een titelblad met hetzelfde formaat als de kaartbladen. Daarna komen de inhoudsopgave van 2 bladzijden, een voorwoord van 2 bladzijden, en 40 bladzijden met toelichting bij de kaarten. Tenslotte zijn er 90 bladen met kaarten en vele bijkaarten. Er is geen plaatsnamenregister.

De kaarten zijn, meestal geografisch, verdeeld in 11 afdelingen.

1. Europa
2. Iberisch Schiereiland
3. Italië
4. Merovingen en Karolingen
5. Duitsland
6. Frankrijk
7. Britse Eilanden
8. Scandinavië
9. Slavische landen
10. Hongarije
11. Midden-Oosten

De kaarten hebben dan ook steeds twee nummers: een nummer binnen de afdeling en een nummer in de atlas. In de inhoudsopgave zijn beide nummers gegeven.

De kaarten zijn vervaardigd in kopergravure en met de hand gekleurd: randkleur met bies voor de staatkundige indeling. Links in de bovenmarge staat de naam van de afdeling en het nummer binnen de afdeling in Romeinse cijfers. Rechtsboven staat de titel van de atlas 'v. Spruner-Menke: Hist. Handatlas Nº ' met het nummer in de atlas in Arabische cijfers. Linksonder worden op alle kaarten de namen van de cartografen genoemd, rechtsonder op 5 kaarten de namen van de graveurs; zie de lijst van cartografen en graveurs. Alle andere informatie, zoals de naam van het blad en de schaal, staat binnen het kaartkader.

Op 67 kaarten staat rechtsonder ook een graveerdatum in Romeinse cijfers in een code zoals III.IV voor 'maart 1874'. De code bestaat dus uit de maand en het eindcijfer van het jaar – alle kaarten zijn gemaakt tussen 1871 en 1879. In het midden van de benedenmarge staat naast de naam van de uitgever 'Gotha: Justus Perthes' ook het jaar waarin de redactie van de kaart is afgesloten; zie de dateringsgegevens.

Uitgaven

Het hier beschreven exemplaar behoort tot de eerste uitgave van deze 3e druk van de atlas. Die uitgave was voltooid in 1880. Ook later, rond 1890, is de atlas nog in bijgewerkte vorm verschenen. Dat is alleen te zien door de graveerdata op alle kaarten te bestuderen.

Vergelijking met eerder edities

Vergeleken met de eerste twee edities van de atlas, verschenen rond 1850 onder redactie van Karl von Spruner, is de atlas volledige herzien en vernieuwd. In deze derde druk, onder redactie van Theodor Menke, is het aantal kaarten toegenomen van 73 tot 90, is de indeling anders en zijn de kaarten nieuw getekend. Een gedetailleerde vergelijking is dus niet goed mogelijk.

Spruner-Menke, Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters
und der neueren Zeit, 3rd edition (1880, ca. 1890)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Preface to the atlas
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Spruner-Menke, Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit
    Publisher: Justus Perthes, Gotha
    Year: 1880 (3rd edition)
  • Title page: Spruner-Menke Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der Neueren Zeit.
    Dritte Auflage von Dr. K. v. Spruner's Hans-Atlas, neu bearbeitet von Dr. Th. Menke.
    90 colorirte Karten in Kupferstich mit 376 Nebenkarten.
    Gotha: Justus Perthes.  1880. Translation:
    Spruner-Menke's Hand Atlas for Medieval and Modern History.
    Third edition of Dr. K. v. Spruner's Hand Atlas, completely revised by Dr. Th. Menke.
    90 colored maps in copper engraving with 376 inset maps.
    Gotha, Justus Perthes.  1880.
  • Spruner-Menke, Hand-Atlas Mittelalter neuere Zeit, 1880
    Front cover   XL
    This is the 3rd edition of the 'Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit', originally edited by Karl von Spruner or officially Karl Spruner von Merz (1803-1892). This atlas contains maps of Europe in the Middle Ages and afterwards.
  • This historical atlas of Europe is the 2nd section of the three-volume Historisch-geographischer Hand-Atlas. The other volumes treat the Ancient history (1st section), and the history of the other continents (3rd section).
  • This edition of the Hand-Atlas was edited by Theodor Menke (1819-1892). Therefore the atlas is also referred to as the 'Spuner-Menke Hand-Atlas'. Theodor Menke has also published a Bible Atlas, which is sometimes considered to be the 4th section of the series.
• Binding
  • This copy of the atlas has a blue calico binding with leather spine and corners. Its dimensions are  39.5 × 27.5 cm (H × W).  On the front cover is the title 'v. Spruner's Histor. Atlas. Mittelalter u. Neue Zeit'. On the spine is the shorter title 'Spruner Histor. Atlas'. The maps  (38.5 × 47 cm)  have been bound folded in this copy. There are copies where the maps are bound unfolded. Their binding is about twice as wide.
• Contents
  • The atlas has a title sheet the same size as the map sheets. Thereafter are the table of contents of 2 pages, a preface of 2 pages and 40 pages of explanatory text to the maps. Finally there are 90 sheets with maps and many inset maps. There is no place name index.
  • The maps are divided, mostly geographically, in 11 sections.
    1. Europe
    2. Iberian Peninsula
    3. Italy
    4. Merovingian and Carolingian dynasties
    5. Germany
    6. France
    7. British Isles
    8. Scandinavia
    9. Slavic countries
    10. Hungary
    11. Middle East
    All maps therefore have two numbers: a number within the section and an overall number. In the table of contents both numbers are given.
  • The maps have been produced in copper engraving and hand-colored: outline color with edging for the political division. In the left upper margin are the section name and the map number within the section, in Roman numerals. In the right upper margin is the atlas title 'v. Spruner-Menke: Hist. Handatlas Nº ' with the overall map number in Arabic numerals. In the lower margin on the left are the names of the cartographers, on the right on 5 maps the names of the engravers; see the list of cartographers and engravers. All other information, such as the name of the sheet or the scale, is inside the map frame.
  • On 67 maps an engraving date is given in the lower margin on the right. It is coded as two Roman numerals such as III.IV for 'March 1874'. The code consists of the month and the last digit of the year in Roman numerals – all maps were made between 1871 and 1879. In the center of the lower margin is next to the name of the publisher 'Gotha: Justus Perthes' the year in which the editing of the maps was finished; see the list of maps and date.
• Printings
  • The copy described here belongs to the first printing of this 3rd edition of the atlas. That printing was completed in 1880. Later, around 1890, the atlas was still printed in an updated version. This can only be seen by inspecting the engraving dates on all the maps.
• In comparison with earlier editions
  • In comparison with the first two editions, edited by Karl von Spruner and published around 1850, the atlas has completely been revised and renewed. In this third edition, edited by Theodor Menke, the number of maps has increased from 73 to 90, the grouping is different and the maps have been newly drawn. Therefore a detailed comparison is not possible.

© M. Witkam, 2015