Hand-Atlas des Himmels und der Erde, 45e druk (1874-1876)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) met de 44e druk

Titelgegevens

Titel: Hand-Atlas des Himmels und der Erde
Uitgever: Geographisches Institut, Weimar
Jaar: 1874-1876 (45e druk)

Titelpagina (uitgave 1876): Grosser Hand-Atlas des Himmels und der Erde.
Weimar, Geographisches Institut.
[Reliefkarte von Thüringen]
45te Auflage
72 Blatt in Kupferstich, mit Farbendruck und Colorit. 1876.
Bearbeitet von H. Kiepert, C.F. Weiland, C. u. A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
Redaction: Arnd. Vertaling:
Groete Handatlas van de Hemel en de Aarde.
Weimar, Geographisches Institut
[Reliefkaart van Thüringen]
45e druk
72 kaartbladen in kopergravure, met kleurendruk en inkleuring. 1876.
Bewerkt door H. Kiepert, C.F. Weiland, C. en A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
Redactie: Arnd.

Titel op de band: Hand-Atlas des Himmels und der Erde
Weimar, Geographisches Institut

In de inhoudsopgave: Inhalt des Grossen Hand-Atlas der Erde und des Himmels.

• Hand-Atlas des Himmels und der Erde (1876)
  Voorkant band
  De volgorde van 'Himmel' en 'Erde' varieert. Op de titelpagina en de band staat: "Hand-Atlas des Himmels und der Erde". Bij de inhoudsopgave is sprake van "Hand-Atlas der Erde und des Himmels".
• Het genoemde aantal van 72 kaartbladen is inclusief titelpagina en inhoudsopgave. De atlas bevat dus in totaal 70 kaarten.
• Op de titelpagina wordt beweerd dat de kaarten zijn gedrukt in kopergravure. Maar ongeveer een kwart van de kaarten uit deze 45e druk lijkt toch echt lithografisch gedrukt.
• In 1874 zou ook nog een uitgave van de 44e druk zijn verschenen.
• Naast deze volledige uitgave verscheen ook een beknopte uitgave met 49 van de 70 kaartbladen.
• In de periode 1872-1902 (bij benadering) werden de kaarten uit de Hand-Atlas ook los verkocht in de serie Weimarer Hand- und Reisekarten.
• Carl Ferdinand Weiland (1782-1847) wordt hier – ruim na zijn overlijden – nog als auteur genoemd. Heinrich Kiepert (1818-1899) was al vanaf 1856 niet meer werkzaam voor het Geographische Institut in Weimar. Van zijn hand verscheen in deze periode Kiepert's Hand-Atlas uitgegeven bij Dietrich Reimer in Berlijn. Deze twee gerenommeerde cartografen worden waarschijnlijk genoemd om de verkoop van de atlas te bevorderen.
• De broers Carl Gräf en Adolf Gräf worden al vanaf de 42e druk als auteurs genoemd. Ze waren betrokken bij ruim de helft van de kaarten. Carl Christian Bruhns was – ook al vanaf de 42e druk – auteur van de astronomische kaarten. Otto Delitsch was supervisor en Friedrich Helvig Arnd hoofdredacteur van de atlas. Arnd was van 1868 tot 1883 eigenaar van het Geographische Institut.

Band

Dit exemplaar van de atlas heeft een band van donkerbuin 'calico' (gedrukt katoen) met leer op de rug en de hoeken. De afmetingen zijn  38 × 59 cm (B × H).  Op de voorkant staat de vergulde titel "Hand-Atlas des Himmels und der Erde" en de naam van de uitgever "Weimar, Geographisches Institut". Op de rug staat horizontaal de tekst "Hand Atlas 70 Karten". In dit exemplaar is in de binnenkant van de band een overzicht toegevoegd van de bij het Geographische Institut leverbare globes.

Inhoud

De atlas bevat titelpagina, inhoudsopgave en 70 bladen met kaarten, de meeste in kleur. De achtergrond van de gegraveerde titel is een reliëfkaart van de regio Thüringen, waarin Weimar ligt. Op de titelpagina staan verder het nummer van de druk, het jaartal 1876 en de namen van de auteurs en redacteuren. Ook worden de prijzen genoemd die de atlas heeft gewonnen op tentoonstellingen in 1871, 1872 en 1873. Op het blad met de inhoudsopgave staat een aanzicht van de Aarde vanaf de Maan. De gravures op titelblad en inhoudsopgave zijn voorzien van de initialen FHA, vermoedelijk F.H. Arnd.

Aan het begin van de atlas staan 3 kaarten van de noordelijke en zuidelijke sterrenhemel en van het zonnestelsel, gevolgd door 2 wereldkaarten: een kaart van het oostelijk en westelijk halfrond en een wereldkaart in Mercatorprojectie. Daarna komen 3 thematische kaartbladen: twee natuurkundige kaarten en een blad met bergprofielen. Vervolgens zijn er 2 kaarten van Europa, 17 kaarten van Duitsland, 7 van Oostenrijk-Hongarije en 18 kaarten van de overige Europese landen. Tenslotte zijn er 5 kaarten van Azië, 4 van Afrika, 7 van Amerika en 2 van Australië/Oceanië.

In de inhoudsopgave is sprake van een – niet bestaande – aparte kaart 24b van Elzas-Lotharingen, sinds 1871 Duits gebied. Hiervoor wordt verwezen naar kaart nummer 38 (Noordoost-Frankrijk). Op de kaarten zelf wordt een nummering gebruikt die soms afwijkt van die in de inhoudsopgave.

Het formaat van de kaarten is uitzonderlijk groot:  70,5 × 58 cm (B × H).  De schaal van de kaarten is dan ook groter dan in andere Duitse wereldatlassen uit die tijd. De deelkaarten van Duitsland en Oostenrijk hebben bijvoorbeeld vaak een schaal van ongeveer 1:600.000. Van enkele andere Europese landen – Italië, Frankrijk – zijn ook grootschalige deelkaarten gegeven. De details zijn te vinden in het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal.

Ongeveer driekwart van de kaarten is vervaardigd in kopergravure en met de hand gekleurd (randkleur). De andere kaarten zijn vervaardigd in lithografie (steendruk), sommige daarvan ook in kleurendruk zoals de kaarten van de sterrenhemel, de wereldkaarten, de oro-hydrografische kaarten en de kaarten van Frankrijk. Op een aantal kaarten is de arcering van het gebergte in bruin uitgevoerd.

Van de 70 kaarten zijn er 58 gedateerd. In dit exemplaar komen de jaartallen 1870 (16 ×) en 1871 (42 ×) voor: zie de lijst van kaarten en datering. Van het jaartal zijn alleen de laatste twee cijfers gegeven. De datering staat in heel kleine cijfers, meestal in de rechter benedenhoek van de kaart. Merkwaardigerwijs is het laatste genoemde jaar 1871, terwijl op de titelpagina het jaar 1876 staat.

Meestal wordt de naam van de cartograaf vermeld. Veel voorkomende namen zijn Adolf Gräf (17), Carl Gräf (23) en Heinrich Kiepert (18). De drie astronomische kaarten zijn getekend door Carl Bruhns. Op 57 kaarten wordt ook de naam van de graveur(s) vermeld. Zie voor de details de lijst van cartografen en graveurs.

Uitgaven

Van de 45e druk van de atlas zijn uitgaven verschenen in de jaren 1874, 1875 en 1876. In 1874 zou ook nog een 44e druk zijn verschenen.

Vergelijking met de 44e druk

De kaarten in deze 45e druk (1876) zijn dezelfde als die in de 44e druk (1873). De volgorde is wel enigszins gewijzigd. Nu komen aan het begin de sterrenkundige kaarten die in de 44e druk aan het einde stonden. Ze zijn daarbij hernummerd van 68-70 in A, B en C. Ook de kaarten 20-24 van Duitsland staan in een andere volgorde.

De gravure bij de inhoudsopgave is een beetje gedraaid. Er zijn meer kaarten uitgevoerd in kleurenlithografie (soms met vlakkleur), zoals de kaarten van de sterrenhemel, de wereldkaarten en de oro-hydrografische kaarten van Europa en van Duitsland. Op meer kaarten, in het bijzonder die van Oostenrijk en Zwitserland, is de arcering van het gebergte in bruin uitgevoerd.

De kaarten zijn nu gedateerd met de laatste twee cijfers van het jaar (van herziening van de kaart), nauwelijks zichtbaar in een hoek van de kaart. In de eerdere uitgaven was het jaartal veel duidelijker te zien.

Zie voor de details de vergelijkende tabel. Er is ook een pagina met plaatjes van de kaarten van de 44e en de 45e druk ter vergelijking naast elkaar.

Hand-Atlas des Himmels und der Erde, 45th edition (1874-1876)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) with the 44th edition

• Title description
  • Title: Hand-Atlas des Himmels und der Erde
    Publisher: Geographisches Institut, Weimar
    Year: 1874-1876 (45th edition)
  • Title page (1876 printing):
    Grosser Hand-Atlas des Himmels und der Erde.
    Weimar, Geographisches Institut.
    [Reliefkarte von Thüringen]
    45te Auflage
    72 Blatt in Kupferstich, mit Farbendruck und Colorit. 1876.
    Bearbeitet von H. Kiepert, C.F. Weiland, C. u. A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
    Redaction: Arnd. Translation:
    Comprehensive Hand Atlas of the Skies and the Earth.
    Weimar, Geographisches Institut.
    [Relief map of Thuringia]
    45th edition
    72 map sheets in copper engraving, with printed color and hand coloring. 1876.
    Edited by H. Kiepert, C.F. Weiland, C. and A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
    Editor in chief: Arnd.
  • Front cover title:
    Hand-Atlas des Himmels und der Erde
    Weimar, Geographisches Institut.
  • In table of contents:
    Inhalt des Grossen Hand-Atlas der Erde und des Himmels.
  • Hand-Atlas des Himmels und der Erde (1876)
    Front cover
    The order of the words 'Himmel' and 'Erde' varies. Title page and front cover have the text "Hand-Atlas des Himmels und der Erde". In the table of contents the title is "Hand-Atlas der Erde und des Himmels".
  • The number of 72 map sheets includes title page and table of contents, so the atlas contains 70 maps.
  • On the title pages all maps are claimed to be printed in copper engraving. About one quarter of the maps, however, seems to be printed in lithography.
  • A printing of the 44th edition would also have been published in 1874.
  • Apart from this comprehensive edition there was also a concise edition with 49 out of the 70 map sheets.
  • In the period 1872-1902 (approximately) the maps from the Hand-Atlas were also sold separately in the series Weimarer Hand- und Reisekarten.
  • In this 45th edition Carl Ferdinand Weiland (1782-1847) is still mentioned as one of the authors – many years after his death. From 1856 on Heinrich Kiepert (1818-1899) didn't work for the Geographische Institut in Weimar any more. In these years he was the author of Kiepert's Hand-Atlas published by Dietrich Reimer in Berlin. These two well known cartographers are presumably mentioned in order to increase sales.
  • Starting in the 42nd edition the brothers Carl Gräf and Adolf Gräf are mentioned as authors. They were involved in drawing more than half of the maps. Christian Bruhns was – as in earlier editions – the author of the astronomical maps. Otto Delitsch was the supervisor and Friedrich Helvig Arnd the editor in chief of the atlas. From 1868 to 1883 Arnd was the owner of the Geographische Institut.
• Binding
  • This copy of the atlas has a dark brown calico binding with leather spine and corners. Its dimensions are  38 × 59 cm (W × H).  The front cover has a gilt title "Hand-Atlas des Himmels und der Erde" and the name of the publisher "Weimar, Geographisches Institut". On the spine is the horizontal text "Hand Atlas 70 Karten". The inside cover of this copy has a summary of the globes available from the Geographische Institut.
• Contents
  • The atlas has a title page, a table of contents and 70 map sheets, most of them colored. The background of the engraved title page is a relief map of the Thuringia region, where Weimar is situated. The title page mentions the edition number, the year 1876 and the names of the authors and the editors. Also mentioned are the awards that the atlas has won at expositions in 1871, 1872 and 1873. The table of contents page has an engraving of a view of the Earth from the Moon. The engravings on title page and table of contents bear the initials FHA, presumably F.H. Arnd.
  • The first 3 maps depict the northern and southern skies and the solar system. Then there are 2 world maps: the hemispheres and a world map in Mercator's projection. They are followed by 3 thematic maps: two physical ones and a sheet of mountain profiles. Next are 2 maps of Europe, 17 maps of Germany, 7 of Austria-Hungary and 18 maps of the other European countries. In the end are 5 maps of Asia, 4 of Africa, 7 of the Americas and 2 of Australia/Oceania.
  • The table of contents calls for a – nonexistent – separate map 24b of Alsace-Lorraine, German territory since 1871. It eventually refers to map number 38 (Northeast France). On the maps themselves a numbering scheme is used that differs slightly from the one in the table of contents.
  • The size of the map sheets is exceptional:  70.5 × 58 cm (W × H).  Therefore the scale of the maps is larger than in other contemporary German world atlases. The regional maps of Germany and Austria often have a scale of about 1:600,000. Some other European countries – Italy, France – also have large scale regional maps. Details can be found in the list of maps, inset maps and scale.
  • About three quarter of the maps have been produced in copper engraving and are hand colored in outline. The other maps are lithographs, some of them with printed color as well: e.g. the maps of the skies, the world maps, the oro-hydrographical maps and the maps of France. Several maps have mountain hachuring in brown.
  • From the 70 maps, 58 are dated. In this copy the years are 1870 (16 ×) and 1871 (42 ×); see the list of maps and date. Only the last two digits of the year are given. The date is printed in tiny figures, usually in the lower right corner of the map. Curiously the last year mentioned is 1871, while on the title page the year is 1876.
  • The name of the cartographer is given on most maps, frequently Adolf Gräf (17), Carl Gräf (23) and Heinrich Kiepert (18). The three astronomical maps were drawn by Carl Bruhns. On 57 maps the name of the engraver(s) is mentioned. Details can be found in the list of cartographers and engravers.
• Printings
  • Printings of the 45th edition have been published in 1874, 1875 and 1876. A 44th edition would also have been published in 1874.
• In comparison with the 44th edition
  • The maps in this 45th edition (1876) are the same as those in the 44th edition (1873). Their order has changed a little. In front are now the astronomical maps that were in the back in the 44th edition. They have been renumbered from 68-70 to A, B and C. The maps 20-24 (Germany) have also been shifted.
  • The engraving on the table of contents page is rotated a bit. More maps have been produced in color lithography (sometimes with area coloring) such as the maps of the skies, the world maps and the oro-hydrographical maps of Europe and Germany. More maps, especially those of Austria and Switzerland, have mountain hachuring in brown.
  • The maps are now dated with the last two digits of the year (of map revision), hardly noticeable in a corner of the map. In earlier editions the year was more clearly visible.
  • Details can be found in the comparison table. There is also a page with pictures of the maps in the 45th and 44th editions side by side for comparison purposes.

© M. Witkam, 2010