Hand-Atlas des Himmels und der Erde, 44e druk (1873, 1874)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) met de 42e druk

Titelgegevens

Titel: Hand-Atlas des Himmels und der Erde
Uitgever: Geographisches Institut, Weimar
Jaar: 1873, 1874 (44e druk)

Titelpagina: Grosser Hand-Atlas des Himmels und der Erde.
Weimar, Geographisches Institut.
[Reliefkarte von Thüringen]
44te Auflage
72 Blatt in Kupferstich, mit Farbendruck und Colorit. 1873.
Bearbeitet von H. Kiepert, C.F. Weiland, C. u. A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
Redaction: Arnd. Vertaling:
Grote Handatlas van de Hemel en de Aarde.
Weimar, Geographisches Institut
[Reliefkaart van Thüringen]
44e druk
72 kaartbladen in kopergravure, met kleurendruk en inkleuring. 1873.
Bewerkt door H. Kiepert, C.F. Weiland, C. en A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
Redactie: Arnd.

Titel op de band: Hand-Atlas der Erde und des Himmels
Weimar  Geographisches Institut.

In de inhoudsopgave: Inhalt des Grossen Hand-Atlas der Erde und des Himmels.

• Hand-Atlas des Himmels und der Erde (1873)
  Voorkant band
  De titel op de titelpagina is: "Hand-Atlas des Himmels und der Erde". Op de band en bij de inhoudsopgave is sprake van "Hand-Atlas der Erde und des Himmels".
• Het genoemde aantal van 72 kaartbladen is inclusief titelpagina en inhoudsopgave, dus er zijn 70 kaarten.
• Op de titelpagina wordt beweerd dat de kaarten zijn gedrukt in kopergravure. Maar ongeveer 20% van de kaarten uit deze 44e druk lijken toch echt lithografisch gedrukt.
• Naast deze volledige uitgave verscheen ook een beknopte uitgave met 49 van de 70 kaartbladen.
• In de periode 1872-1902 (bij benadering) werden de kaarten uit de Hand-Atlas ook los verkocht in de serie Weimarer Hand- und Reisekarten.
• Carl Ferdinand Weiland (1782-1847) wordt hier opnieuw als auteur genoemd – in de 42e druk was dat niet het geval. Heinrich Kiepert (1818-1899) was al vanaf 1856 niet meer werkzaam voor het Geographische Institut in Weimar. Hij had inmiddels zijn eigen serie atlassen Kiepert's Hand-Atlas uitgegeven bij Dietrich Reimer in Berlijn. Het noemen van deze twee gerenommeerde cartografen heeft waarschijnlijk een wervende functie.
• De broers Carl Gräf en Adolf Gräf worden al in de 42e druk als auteurs genoemd. Carl Christian Bruhns was – ook al in de 42e druk – auteur van de astronomische kaarten in de atlas. Otto Delitsch was supervisor en Friedrich Helvig Arnd hoofdredacteur van de atlas. Arnd was van 1868 tot 1883 eigenaar van het Geographische Institut.

Band

De atlas heeft een band van donkergroen 'calico' (gedrukt katoen) met de afmetingen  38 × 58 cm (B × H).  Op de voorkant staat de vergulde titel "Hand-Atlas der Erde und des Himmels" en de naam van de uitgever "Weimar  Geographisches Institut". Op de leren rug staat horizontaal de tekst "Hand Atlas 70 Karten".

Inhoud

De atlas bevat titelpagina, inhoudsopgave en 70 bladen met kaarten, de meeste in kleur. De gegraveerde titelpagina bevat een reliëfkaart van de regio Thüringen, waarin Weimar ligt, en verder het nummer van de druk, het jaartal 1873 en de namen van de auteurs en redacteuren. Ook wordt de prijs genoemd die de atlas heeft gewonnen op het Internationale Congres van Geografische Wetenschappen in 1871 te Antwerpen. Op het blad met de inhoudsopgave staat ook een aanzicht van de Aarde vanaf de Maan. De gravures op titelblad en inhoudsopgave zijn voorzien van de initialen FHA, vermoedelijk F.H. Arnd.

Aan het begin van de atlas staan 2 wereldkaarten: een kaart van het oostelijk en westelijk halfrond en een wereldkaart in Mercatorprojectie. Daarna komen 3 thematische kaartbladen: twee natuurkundige kaarten en een blad met bergprofielen. Vervolgens zijn er 2 kaarten van Europa, 24 kaarten van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije en 18 kaarten van de overige Europese landen. Daarna komen 5 kaarten van Azië, 4 van Afrika, 7 van Amerika en 2 van Australië/Oceanië. De laatste 3 kaarten zijn van de noordelijke en zuidelijke sterrenhemel en van het zonnestelsel, wat de titel 'Hand-Atlas des Himmels und der Erde' ook aangeeft. Op de kaarten zelf wordt een nummering gebruikt die soms afwijkt van die in de inhoudsopgave.

Het formaat van de kaarten is uitzonderlijk groot:  68,5 × 57 cm (B × H).  De schaal van de kaarten is dan ook groter dan in andere Duitse wereldatlassen uit die tijd. De deelkaarten van Duitsland en Oostenrijk hebben bijvoorbeeld vaak een schaal van ongeveer 1:600.000. Van enkele andere Europese landen – Italië, Frankrijk – zijn ook grootschalige deelkaarten gegeven. De details zijn te vinden in het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal.

Ongeveer 80% van de kaarten is vervaardigd in kopergravure en met de hand gekleurd (randkleur). De andere kaarten zijn vervaardigd in lithografie (steendruk), sommige daarvan ook in kleurendruk zoals de deelkaarten van Frankrijk. Op enkele kaarten is de arcering van het gebergte in bruin uitgevoerd. Op 37 van de 70 kaarten staat een jaartal, van 1857 tot 1868. De ongedateerde kaarten zijn soms duidelijk van een later jaar. Zie ook de lijst van kaarten en datering. Meestal wordt de naam van de cartograaf vermeld, meestal Adolf Gräf (21), Carl Gräf (25) of Heinrich Kiepert (18). De drie astronomische kaarten zijn getekend door Carl Bruhns. Op 56 kaarten wordt ook de naam van de graveur(s) vermeld. Zie voor de details de lijst van cartografen en graveurs.

Vergelijking met de 42e druk

Een opvallend verschil met de vroege uitgaven van de 42e druk vormt de titelpagina. In de 42e druk bevatte die nog uitsluitend gezette tekst. Nu is er een fraaie gegraveerde titelpagina. Ook de inhoudsopgave is van een gravure voorzien.

De kaarten in deze 44e druk (1873) zijn dezelfde als die in de 42e druk (1856-1869). Ze zijn natuurlijk geactualiseerd. Er is een geleidelijke overgang te zien van met de hand gekleurde kaarten gedrukt in kopergravure naar kaarten in kleurenlithografie. Die laatste geven vaak een minder scherpe afdruk.

Zie voor de details de vergelijkende tabel. Er is ook een pagina met plaatjes van de kaarten van de 42e en de 44e druk ter vergelijking naast elkaar.

Hand-Atlas des Himmels und der Erde, 44th edition (1873, 1874)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) with the 42nd edition

• Title description
  • Title: Hand-Atlas des Himmels und der Erde
    Publisher: Geographisches Institut, Weimar
    Year: 1873, 1874 (44th edition)
  • Title page:
    Grosser Hand-Atlas des Himmels und der Erde.
    Weimar, Geographisches Institut.
    [Reliefkarte von Thüringen]
    44te Auflage
    72 Blatt in Kupferstich, mit Farbendruck und Colorit. 1873.
    Bearbeitet von H. Kiepert, C.F. Weiland, C. u. A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
    Redaction: Arnd. Translation:
    Comprehensive Hand Atlas of the Skies and the Earth.
    Weimar, Geographisches Institut.
    [Relief map of Thuringia]
    44th edition
    72 map sheets in copper engraving, with printed color and hand coloring. 1873.
    Edited by H. Kiepert, C.F. Weiland, C. and A. Graef, C. Bruhns, O. Delitsch.
    Editor in chief: Arnd.
  • Front cover title:
    Hand-Atlas der Erde und des Himmels
    Weimar  Geographisches Institut.
  • In table of contents:
    Inhalt des Grossen Hand-Atlas der Erde und des Himmels.
  • Hand-Atlas des Himmels und der Erde (1873)
    Front cover
    The title on the title page is "Hand-Atlas des Himmels und der Erde". On the front cover and in the table of contents the title is "Hand-Atlas der Erde und des Himmels".
  • The number of 72 map sheets includes title page and table of contents; therefore the number of maps is 70.
  • On the title pages all maps are claimed to be printed in copper engraving. Some 20% of the maps, however, seem to be printed in lithography.
  • Apart from this comprehensive edition there was also a concise edition with 49 out of the 70 map sheets.
  • In the period 1872-1902 (approximately) the maps from the Hand-Atlas were also sold separately in the series Weimarer Hand- und Reisekarten.
  • In this 44th edition Carl Ferdinand Weiland (1782-1847) is again mentioned as one of the authors – he wasn't in the 42nd edition. From 1856 Heinrich Kiepert (1818-1899) didn't work for the Geographische Institut in Weimar any more. He had developed his own series of atlases Kiepert's Hand-Atlas, published by Dietrich Reimer in Berlin. These two well known cartographers are presumably mentioned for advertising reasons.
  • Starting in the 42nd edition the brothers Carl Gräf and Adolf Gräf are mentioned as authors. Christian Bruhns was – as in the 42nd edition – the author of the astronomical maps in the atlas. Otto Delitsch was the supervisor and Friedrich Helvig Arnd the editor in chief of the atlas. From 1868 to 1883 Arnd was the owner of the Geographische Institut.
• Binding
  • The atlas has a dark green calico binding measuring  38 × 58 cm (W × H).  The front cover has a gilt title "Hand-Atlas der Erde und des Himmels" and the name of the publisher "Weimar Geographisches Institut". On the leather spine is the horizontal text "Hand Atlas 70 Karten".
• Contents
  • The atlas has a title page, a table of contents and 70 map sheets, most of them colored. The engraved title page has a relief map of the Thuringia region, where Weimar is situated, and also the edition number, the year 1873 and the names of the authors and the editors. Also mentioned is the award that the atlas has won at the International Congress of Geographical Sciences in Antwerp, 1871. The table of contents page has an engraving of a view of the Earth from the Moon. The engravings on title page and table of contents bear the initials FHA, presumably F.H. Arnd.
  • The first 2 maps are world maps: the hemispheres and a world map in Mercator's projection. They are followed by 3 thematic maps: two physical ones and a sheet of mountain profiles. Next are 2 maps of Europe, 24 maps of Germany and Austria and 18 maps of the other European countries, 5 maps of Asia, 4 of Africa, another 7 of the Americas and 2 of Australia/Oceania. The last 3 maps depict the northern and southern skies and the solar system, as indicated in the title 'Hand-Atlas des Himmels und der Erde' (Hand Atlas of the Skies and the Earth). On the maps themselves a numbering scheme is used that differs slightly from the one in the table of contents.
  • The size of the map sheets is exceptional:  68.5 × 57 cm (W × H).  Therefore the scale of the maps is larger than in other contemporary German world atlases. The regional maps of Germany and Austria often have a scale of about 1:600,000. Some other European countries – Italy, France – also have large scale regional maps. Details can be found in the list of maps, inset maps and scale.
  • Some 80% of the maps have been produced in copper engraving and are hand colored in outline. The other maps are lithographs, some of them with printed color as well: e.g. the regional maps of France. A few maps have mountain hachuring in brown. On 37 of the 70 maps a year is mentioned, from 1857 to 1868. The undated maps are usually more recent. See also the list of maps and date. The name of the cartographer is given on most of the maps, usually Adolf Gräf (21), Carl Gräf (25) or Heinrich Kiepert (18). The three astronomical maps were drawn by Carl Bruhns. On 56 maps the name of the engraver(s) is mentioned. Details can be found in the list of cartographers and engravers.
• In comparison with the 42nd edition
  • One of the most striking differences between the 44th and 42nd editions (earlier printings) is the title page. In the 42nd edition it consisted of only typeset text; now there is a beautifully engraved title page. The table of contents now also contains a nice engraving.
  • The maps in this 44th edition (1873) are the same as in the 42nd edition (1856-1869), but updated of course. There is a gradual transition from copper engraved and hand colored maps towards color lithography. These new maps are often less sharp.
  • Details can be found in the comparison table. There is also a page with pictures of the maps in the 44th and 42nd editions side by side for comparison purposes.

© M. Witkam, 2010
(rev. 2011-01-12)