Hand-Atlas des Preussischen Staats, 1e druk (1846)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Hand-Atlas des Preussischen Staats
Uitgever: Carl Flemming
Jaar: 1846 (1e druk)

Eerste titelpagina (gezet): Hand-Atlas des Preussischen Staats in 36 Blättern.
Nach den neuesten und besten Materialien bearbeitet von F. Handtke.
Inhalt: ...
Glogau, 1846.
Druck und Verlag von C. Flemming. Vertaling:
Handatlas van Pruisen in 36 kaarten.
Naar de nieuwste en beste bronnen bewerkt door F. Handtke.
Inhoudsopgave: ...
Glogau, 1846.
Gedrukt en uitgegeven door C. Flemming.

Tweede titelpagina (gegraveerd): Hand-Atlas des Preussischen Staats in 36 Blättern,
9 Provinz-Karten, 25 Regier. Bezirks-Karten, 1 Karte von Neuenburg u. Valendis nebst Titel,
und 1 Uebersichtskarte des Preuss. Staats;
bearbeitet von F. Handtke
Glogau 1846.
Druck und Verlag von C. Flemming. Vertaling:
Handatlas van Pruisen in 36 kaarten,
9 provinciekaarten, 25 districtskaarten, 1 kaart van Neuchâtel en Valangin op het titelblad, en 1 overzichtskaart van Pruisen;
bewerkt door F. Handtke.
Glogau 1846.
Gedrukt en uitgegeven door C. Flemming.

• De samensteller van de atlas, tevens de belangrijkste cartograaf, is Friedrich Handtke. Hij heeft tevens een ruime bijdrage geleverd aan Sohr's Hand-Atlas, later Sohr-Berghaus Hand-Atlas. Het is dan ook goed denkbaar dat Karl Sohr een pseudoniem is van Friedrich Handtke.
• Tien van de kaarten in deze atlas staan ook in de eerste druk van Sohr's Hand-Atlas (1844). Dat zijn de overzichtskaart van Pruisen en de 9 provinciekaarten.
• In de 5e druk van Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1851-1865) zijn soms ook de 25 districtskaarten uit deze atlas opgenomen.
• Glogau was een vrij kleine stad in de Pruisische provincie Silezië (in 1858 had het 16.240 inwoners). Het ligt tegenwoordig in Polen, en het heet nu Głogów.

Band

Handatlas Preussen 1846
Titelpagina 1 / Title page 1

De atlas verscheen in 1845 en 1846 in twaalf afleveringen van (ongevouwen) losse kaarten. De koper moest de kaarten zelf laten inbinden. Het formaat van de kaarten is 45 × 36,5 cm, dus de band is iets groter. De afmetingen van mijn exemplaar zijn 46 × 37 cm.

Inhoud

De atlas bevat twee titelpagina's (zie de plaatjes). De eerste titelpagina – in zetwerk – bevat meteen de inhoudsopgave van de atlas. Op de tweede – gegraveerde – titelpagina staat de kaart van Neuchâtel, die in de inhoudsopgave als laatste wordt genoemd. Het vorstendom Neuchâtel – Neuenburg in het Duits – hoorde tot 1857 bij Pruisen; het is nu een Zwitsers kanton.

De atlas bevat verder 35 kaarten: een overzichtskaart van Pruisen, 9 kaarten van de provincies waaruit het land bestond, en 25 kaarten van de districten waarin die provincies verder onderverdeeld waren. De schaal van de kaarten is heel wisselend: zie het overzicht van kaarten, bijkaarten en schaal. De meeste kaarten zijn 'geïsoleerde kaarten'. Ze geven alleen een goed beeld van de betreffende regio. De gebieden daarbuiten zijn dan minder gedetailleerd getekend, soms zelfs heel summier.

De kaarten zijn geproduceerd in lithografie (steendruk). De kleuren – randkleur – zijn met de hand aangebracht. De kaarten zijn niet genummerd. Op sommige kaarten komt een jaartal voor. Meestal is dat het jaar waarvoor de statistische gegevens op de kaart gelden: zie de lijst van kaarten en datering. Op veel kaarten komt de naam van de cartograaf voor – meestal Friedrich Handtke – en op enkele de naam van de graveur: zie de lijst van cartografen en graveurs. Het papier van de kaarten is van matige kwaliteit. Daardoor zijn er vaak vlekjes op de kaarten ontstaan, en zijn de kleuren flets geworden.

Uitgaven

De eerste uitgave verscheen in 1846. Al een jaar later verscheen er een herdruk – met alleen het jaartal 1847 op de titelpagina, en verder ongewijzigd.

Vergelijking met Sohr's Hand-Atlas 1844

De overzichtskaart van Pruisen, en de 9 kaarten van de provincies, staan ook in Sohr's Hand-Atlas (later: Sohr-Berghaus Hand-Atlas). Bij de tabellen staat een overzicht met de nummering in beide atlassen.

Hand-Atlas des Preussischen Staats, 1st edition (1846)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Hand-Atlas des Preussischen Staats
    Publisher: Carl Flemming
    Year: 1846 (1st edition)
  • First title page (typeset):
    Hand-Atlas des Preussischen Staats in 36 Blättern.
    Nach den neuesten und besten Materialien bearbeitet von F. Handtke.
    Inhalt: ...
    Glogau, 1846.
    Druck und Verlag von C. Flemming. Translation:
    Hand Atlas of Prussia in 36 sheets.
    Edited by F. Handtke after the best and newest materials.
    Table of contents: ...
    Glogau, 1846.
    Printed and published by C. Flemming
  • Second title page (engraved): Hand-Atlas des Preussischen Staats in 36 Blättern,
    9 Provinz-Karten, 25 Regier. Bezirks-Karten, 1 Karte von Neuenburg u. Valendis nebst Titel,
    und 1 Uebersichtskarte des Preuss. Staats;
    bearbeitet von F. Handtke
    Glogau 1846.
    Druck und Verlag von C. Flemming. Translation:
    Hand Atlas of Prussia in 36 sheets.
    9 provincial maps, 25 district maps, 1 map of Neuchâtel and Valangin on the title page,
    and 1 general map of Prussia;
    edited by F. Handtke
    Glogau, 1846.
    Printed and published by C. Flemming
  • The editor and main cartographer of the atlas, Friedrich Handtke, has also made a substantial contribution to Sohr's Hand-Atlas (later Sohr-Berghaus Hand-Atlas); it is quite possible that Karl Sohr is in fact a pseudonym of Friedrich Handtke.
  • Ten of the maps in this atlas – the general map and the 9 provincial maps – also in the 1st edition of Sohr's Hand-Atlas (1844); the 25 district maps sometimes also in the 5th edition of Sohr-Berghaus Hand-Atlas (1851-1865).
  • Glogau was a small town – 16,240 inhabitants in 1858 – in the Prussian province of Silesia. It is situated in Poland today, and its name is now Głogów.
• Binding
  Handatlas Preussen 1846
  Titelpagina 1 / Title page 1
  • Atlas has appeared in 1845 and 1846 in 12 installments of single (unfolded) maps; usually in a private binding; map size 45 × 36,5 cm, slightly larger binding size.
• Contents
  • Two title pages (see pictures); first title page (typeset) with table of contents; second title page (engraved) with map of Neuchâtel, in German: Neuenburg – last map called for in contents – which belonged to Prussia until 1857, now a canton of Switzerland.
  • Contents as described on first title page: 1 general map, 9 provincial maps, and 25 provincial subdivision maps; varying scales: see list of maps, inset maps and scale; mostly 'isolated maps', giving only a good idea of the region itself; areas outside are often drawn in considerably less detail.
  • Lithographic maps with hand colored outline; maps not numbered; sometimes a year on the map (mostly for statistical data): see list of maps and dates; most maps with name of cartographer – usually Friedrich Handtke – a few with name of engraver: see list of cartographers and engravers.
  • Poor quality paper, now with a lot of foxing and staining; colors often faded.
• Printings
  • 1st printing in 1846; second printing with 1847 on title page, no other changes.
• In comparison with Sohr's Hand-Atlas 1844
  • The general map of Prussia, and the 9 provincial maps, also in Sohr's Hand-Atlas (later: Sohr-Berghaus Hand-Atlas); different numbering schemes.

© M. Witkam, 2007