Sohr's Hand-Atlas, 1e druk (1844)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Sohr's Hand-Atlas
Uitgever: Carl Flemming
Jaar: 1844 (1e druk)

Titelpagina: Vollständiger Hand-Atlas der neueren Erdbeschreibung
über alle Theile der Erde in 80 Blättern.
Herausgegeben von Dr. K. Sohr.
Glogau und Leipzig 1844. Druck u. Verlag von C. Flemming. Vertaling:
Volledige Handatlas van de hedendaagse aardrijkskunde
van de hele wereld, in 80 kaarten.
Onder redactie van Dr. K. Sohr.
Glogau en Leipzig, 1844. Gedrukt en uitgegeven door C. Flemming.

• De naam Dr. K. (Karl) Sohr is een pseudoniem. Wellicht is het F. (Friedrich) Handtke, de samensteller van de atlas, die ook op veel kaarten als cartograaf wordt genoemd.
• Latere uitgaven van de atlas, vanaf 1848, hebben de titel 'Sohr-Berghaus Hand-Atlas'. Daarbij wordt verwezen naar Heinrich Berghaus, een befaamde geograaf die in 1847 een – kleine – bijdrage aan de atlas heeft geleverd.
• Tien van de kaarten uit deze atlas staan ook in de 1e druk van de Hand-Atlas des Preussischen Staats (1846). Dat zijn de overzichtskaart van Pruisen en de 9 kaarten van de Pruisische provincies.
• Glogau was een vrij kleine stad in de Pruisische provincie Silezië (in 1858 had het 16.240 inwoners). Het ligt tegenwoordig in Polen, en het heet nu Głogów.

Band

Sohr's Hand-Atlas 1844
Voorkant band met 'buitentitel'

De atlas verscheen van 1841 tot 1844 in twintig afleveringen van (ongevouwen) losse kaarten. De koper moest de kaarten in principe zelf laten inbinden.

Op de band kon een aparte titelpagina – de 'buitentitel' – gelijmd worden, zoals bij mijn exemplaar gebeurd is. Soms is ook de officiële titelpagina – de 'binnentitel' – voor de band gebruikt, of er is een heel andere band gemaakt. Het formaat van de kaarten is 44 × 36 cm, dus de band is iets groter. De afmetingen van mijn exemplaar zijn 46 × 37 cm.

Omdat de kaarten niet genummerd zijn – soms wel met de hand, voor de boekbinder – zijn ze niet altijd in de juiste volgorde ingebonden. Van sommige gebieden, zoals Spanje en Portugal, waren deelkaarten opgenomen die tot één grotere kaart kon worden samengevoegd. Soms zijn die kaarten ook samengevoegd ingebonden, als uitvouwkaart.

Inhoud

De atlas bevat twee titelpagina's. Een daarvan – de 'buitentitel' – kon gebruikt worden voor de band van de atlas. De andere – de 'binnentitel' met fraai gegraveerde kalligrafie – werd dan gebruikt als titelpagina in het gebonden boek. Er werd ook een inhoudsopgave geleverd, die soms gebruikt is voor de achterkant van de band: zie de plaatjes.

Verder bevat de atlas 80 kaarten, geproduceerd in lithografie (steendruk). De kleuren – randkleur – zijn met de hand aangebracht. De kaarten zijn niet genummerd. Op sommige kaarten komt een jaartal voor. Dat kan het jaartal van de kaart zelf zijn, maar ook het jaar waarvoor de statistische gegevens op de kaart gelden: zie de lijst van kaarten en datering. Op veel kaarten komt de naam van de cartograaf voor – meestal Handtke of Theinert – en op enkele de naam van de graveur: zie de lijst van cartografen en graveurs.

De atlas bevat veel kaarten van Duitsland en Oostenrijk: bijna 40% van het totaal. Ook Europa krijgt relatief veel plaats toebedeeld: 60 van de 80 kaarten. De overige werelddelen moeten het doen met 15 kaarten. Een dergelijke verdeling was in die tijd niet ongebruikelijk. Grote delen van Azië, Afrika en Amerika waren in Europa nog onbekend.

Veel van de kaarten zijn 'geïsoleerde kaarten'. Ze geven alleen een goed beeld van de betreffende regio. De gebieden daarbuiten zijn dan minder gedetailleerd, of soms zelfs heel summier, getekend.

Het papier van de kaarten is van matige kwaliteit. Daardoor zijn er vaak vlekjes op de kaarten ontstaan, en zijn de kleuren flets geworden. Het drukprocedé, de lithografie, is niet bevorderlijk voor de 'scherpte' van de kaarten. Vooral in latere drukken van de atlas zijn de kaarten soms 'vervaagd'. De andere in die tijd veel gebuikte drukprocedés, met koper- en staalgravure, leverden een beter resultaat, maar wel voor een hogere prijs.

De kaarten van de atlas zijn niet genummerd. Ze zijn daardoor niet altijd in de juiste volgorde ingebonden. Bovendien is de inhoud van de atlas niet steeds gelijk. In een van de twee varianten komt een kaart van de maan voor (Mondkarte). In de andere variant staat een kaart van Marokko. Er zijn daardoor ook twee inhoudsopgaven in omloop, met een verschillende nummering van de kaarten; heel verwarrend. In latere drukken van de atlas, vooral de 5e, is de nummering overigens nog veel chaotischer.

Sohr's Hand-Atlas, 1st edition (1844)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Sohr's Hand-Atlas
    Publisher: Carl Flemming
    Year: 1844 (1st edition)
  • Title page:
    Vollständiger Hand-Atlas der neueren Erdbeschreibung
    über alle Theile der Erde in 80 Blättern.
    Herausgegeben von Dr. K. Sohr.
    Glogau und Leipzig 1844. Druck u. Verlag von C. Flemming. Translation:
    Complete Hand Atlas of Modern Geography
    of the entire world in 80 maps.
    Edited by Dr. K. Sohr.
    Glogau and Leipzig, 1844. Printed and published by C. Flemming.
  • Dr. K. (Karl) Sohr is a pseudonym, most probably of F. (Friedrich) Handtke, editor and main cartographer of the atlas.
  • Later editions of the atlas, from 1848 on, are named 'Sohr-Berghaus Hand-Atlas', referring to Heinrich Berghaus, a famous geographer who made a – minor – contribution to the atlas in 1847.
  • Ten of the maps in this atlas – the general map of Prussia and the 9 maps of the Prussian provinces – also in the 1st edition of Hand-Atlas des Preussischen Staats (1846).
  • Glogau was a small town – 16,240 inhabitants in 1858 – in the Prussian province of Silesia. It is situated in Poland today, and its name is now Głogów.
• Binding
  Sohr's Hand-Atlas 1844
  Voorkant band met 'buitentitel'
  • Atlas was published from 1841 to 1844 in installments of single (unfolded) maps; usually in a private binding; separate 'outside title page' provided; map size 44 × 36 cm, slightly larger binding size.
  • Maps not numbered – sometimes by hand though – and not always correctly collated; sometimes contiguous maps, e.g. of Spain and Portugal, have been fitted together to form one large foldout map.
• Contents
  • Two title pages, one 'outside title page' for decorating the front cover, one 'inside title page' – with nice engraved calligraphy – for the book itself; table of contents which was sometimes used for the back cover: see pictures.
  • 80 lithographic maps with hand colored outline; maps not numbered; sometimes a year on the map (mostly for statistical data): see list of maps and dates; most maps with name of cartographer – usually Handtke or Theinert – a few with name of engraver: see list of cartographers and engravers.
  • Almost 40% of the maps cover Germany and Austria; Europe takes 60 out of 80 maps; other continents together only 15 maps: large areas outside Europe still uncharted by Europeans.
  • Many 'isolated maps', giving only a good idea of the region itself; areas outside are often drawn in considerably less detail.
  • Poor quality paper, now with a lot of foxing and staining; colors often faded; lithography printing not favorable to sharpness of maps – map image sometimes faded in subsequent editions; other contemporary printing techniques (copperplate, steel) would have achieved a better result (at a higher price).
  • Map pages not numbered, and therefore not always correctly collated; contents of atlas varies slightly: in one version a map of the moon, in the other version a map of Morocco; consequently two versions of table of contents with different numbering schemes: very confusing; in later editions, especially the 5th, numbering schemes are even more chaotic.

© M. Witkam, 2009