Catalaans
Het Catalaans is een Romaanse taal die gesproken wordt in het oosten van Spanje (Barcelona, Valencia, Balearen), het daaraan grenzende deel van Frankrijk (Perpignan), in Andorra en in Álghero op Sardinië. Zie ook de kaart. In Spanje is het Catalaans een van de vier officiële talen, naast Spaans (Castiliaans), Galicisch en Baskisch. In Frankrijk is alleen het Frans de officiële taal.
Alfabet en uitspraak
Voor de klemtoon in een woord, van belang voor de uitspraak van een klinker, gelden de volgende regels.
- De klemtoon ligt op de op een na laatste
lettergreep als het woord eindigt op
-a, -as, -e, -en, -es, -i, -in, -is, -o, -os, -u, -us- Andorra, Barcelona, Blanes, Lleida, Mallorca, Reus, Roses, Salou, Sant Feliu
- De klemtoon ligt op de laatste lettergreep
als het woord eindigt op een andere letter(combinatie).
- Alacant (Alicante), l’Alguer (Álghero), Benidorm, Lloret, Manacor, Montserrat, Vendrell
- Maar: als er een accent in het woord staat, dan
ligt de klemtoon op die lettergreep.
- Castelló, Maó (Mahón), Mataró, Perpinyà (Perpignan), València
| letter | uitspraak |
|---|---|
| A a | met klemtoon: korte a (als in lat)
zonder klemtoon: stomme e (als in de) |
| B b | b |
| C c | voor e of i: s
anders: k om voor e of i een k-klank te krijgen schrijf je qu nc aan het eind van een woord als ng ('blanc' klinkt als 'blang') |
| Ç ç | s
ç is geen aparte letter in het Catalaanse alfabet |
| D d | d; aan het eind van een woord: t
ld aan het eind van een woord als l nd aan het eind van een woord als n rds aan het eind van een woord als rs |
| E e | met klemtoon: korte e (als in het) of lange ee (als in heet);
zonder klemtoon: stomme e (als in de) |
| F f | f |
| G g |
voor e of i: zj (bijvoorbeeld: Girona)
|
| H h | wordt niet uitgesproken ('stomme h') |
| I i | lange ie; in tweeklanken ai, ei, oi, ui bijna als j
om in zulke combinaties de lange ie te krijgen schrijf je aí, aï, eí, eï, oí, oï, uí, uï ig aan het eind van een woord: aig, eig, ig, oig, uig: atsj, etsj, ietsj, otsj, oetsj igs aan het eind van een woord: aigs, eigs, igs, oigs, uigs: ajts, ejts, iejts, ojts, oejts |
| J j | zj
tj als dzj |
| K k | k (alleen in niet-Catalaanse woorden) |
| L l | l
ll als lj om bij een ll de uitspraak ll te krijgen schrijf je l·l (bijvoorbeeld: il·lustre) |
| M m | m |
| N n | n
nc aan het eind van een woord als ng ('blanc' klinkt als 'blang') ny als nj (ook aan het eind van een woord) |
| O o | met klemtoon: korte o (als in pot) of lange oo (als in poot);
zonder klemtoon: oe |
| P p | p
na een m: wordt niet uitgesproken ('temps' klint als 'tems') |
| Q q | alléén in de combinatie qu
voor e of i: k voor a of o: kw, met de w als in nieuw om voor e of i de kw-klank te krijgen schrijf je qü (bijvoorbeeld: qüestió) |
| R r | 'rollende' r (met de tong)
de r wordt aan het eind van een woord vaak niet uitgesproken (wel in mar = zee) |
| S s | s of z, ongeveer zoals in het Nederlands
ss altijd als s |
| T t | t
lt aan het eind van een woord als l nt aan het eind van een woord als n rts aan het eind van een woord als rs tll als lj (dus net als ll) tj als dzj tz als dz |
| U u | oe
tussen twee klinkers: w, als in nieuw gu en gü: zie g qu en qü: zie q |
| V v | in de regio Catalonië: b
elders: v |
| W w | w (alleen in niet-Catalaanse woorden) |
| X x | sj
na a, e, o, u: ks om na a, e, o, u de sj-klank te krijgen schrijf je ix (bijvoorbeeld: baix) |
| Y y | alleen in de combinatie ny: nj |
| Z z | z |
Een beetje grammatica
Zelfstandige naamwoorden zijn mannelijk of vrouwelijk, zoals gebruikelijk in Romaanse talen. Aan een zelfstandig naamwoord is niet altijd te zien of het mannelijk of vrouwelijk is. In de woordenlijst staat er een (m) of een (v) bij. Het lidwoord (de/het, een) heeft aparte vormen voor mannelijk en vrouwelijk, en voor enkelvoud en meervoud.
| lidwoord | enkelvoud | meervoud |
| mannelijk | el of l’ (op de Balearen: es of s’)
un |
els (op de Balearen: es/ets/ses)
uns |
| vrouwelijk | la of l’ (op de Balearen: sa of s’)
una |
les (op de Balearen: ses)
unes |
Het lidwoord heeft géén klemtoon; die ligt op het woord erna. De vormen l’ (en s’) worden gebruikt voor een klinker of een h (die je toch niet hoort). Alleen het lidwoord la blijft voor een i of u zonder klemtoon gewoon la. Voor mannelijke eigennamen staat soms het lidwoord en.
Voorbeelden:
- port: haven; el port: de haven; un port: een haven; els ports: de havens
- amic: vriend; l’amic: de vriend; un amic: een vriend; els amics: de vrienden; uns amics: vrienden
- val: dal; la vall: het dal; una vall: een dal; les valls: de dalen
- aigua: water; l’aigua: het water; les aigües: de wateren
- idea: idee; la idea: het idee
- universitat: universiteit; la universitat: de universiteit
- Pere: Peter; en Pere: Peter
Een bijvoeglijk naamwoord komt in geslacht (mannelijk of vrouwelijk) en getal (enkelvoud of meervoud) overeen met het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort. Elk bijvoeglijk naamwoord heeft dus in principe vier vormen. In de woordenlijst staan ze alle vier genoemd: mannelijk / vrouwelijk enkelvoud, mannelijk / vrouwelijk meervoud.
Bijvoorbeeld het bijvoeglijk naamwoord nou / nova, nous / noves (nieuw):
- mas (m): mas nou (plaatsnaam: Masnou)
- vila (v): vila nova (plaatsnaam: Vilanova)
- masos (m): masos nous
- viles (v): viles noves
Een paar woorden
| Catalaans | Nederlands |
|---|---|
| a | in, op, aan |
| afluent, afluents (m) | zijrivier |
| afrau, afraus (v) | kloof |
| aigua, aigües (v) | water |
| al, als | samentrekking van 'a' en het lidwoord 'el', 'els' |
| alt / alta, alts / altes | hoog |
| ... d’Amunt | Hoog-... |
| ansa, anses (v) | kleine baai |
| arxipèlag, arxipèlags (m) | archipel |
| ... d’Aval | Laag-... |
| avenc, avencs (m) | afgrond |
| avinguda, avingudes (v) | laan |
| badia, badies (v) | baai |
| baix / baixa, baixos / baixes | laag |
| blanc / blanca, blancs / blanques | wit |
| blau / blava, blaus / blaves | blauw |
| bo / bona, bons / bones | goed |
| brau / brava, braus / braves | woest, ruig |
| ca | huis (afkorting van casa) wordt vaak gebruikt bij eigennamen zoals in 'ca en Pere' of 'ca’n Pere': Peters huis |
| cala, cales (v) | baai |
| calent / calenta, calents / calentes | warm |
| call, calls (m) | kloof |
| camí, camins (m) | pad, weg |
| camp, camps (m) | veld, vlakte |
| canal, canals (m) | kanaal |
| canal, canals (v) | waterleiding |
| cap, caps (m) | kaap |
| carrer, carrers (m) | straat |
| carretera, carreteres (v) | weg |
| casa, cases (v) | huis |
| cascada, cascades (v) | waterval |
| castell, castells (m) | kasteel |
| català / catalana, catalans / catalanes | Catalaans |
| Catalunya | Catalonië |
| ciutat, ciutats (v) | stad |
| congost, congosts (m) | bergpas |
| costa, costes (v) | kust |
| curt / curta, curts / curtes | kort |
| de | van |
| del, dels (op de Balearen: des, dets) | samentrekking van 'de' en het lidwoord 'el', 'els' |
| delta, deltes (m) | delta |
| desembocadura, desembocadures (v) | monding |
| desert, deserts (m) | woestijn |
| duna, dunes (v) | duin |
| embassament, embassaments (m) | stuwmeer |
| escarpa, escarpes (v) | steile helling |
| escull, esculls (m) | klip |
| estació, estacions (v) | station |
| -et / -eta, -ets / -etes | verkleinend achtervoegsel |
| far, fars (m) | vuurtoren |
| font, fonts (v) | bron, fontein |
| fred / freda, freds / fredes | koud |
| golf, golfs (m) | golf |
| gorja, gorges (v) | kloof |
| gran / gran, grans / grans | groot |
| groc / groga, grocs / grogues | geel |
| i | en |
| illa, illes (v) | eiland |
| illot, illots (m) | klein (onbewoond) eiland |
| jardí, jardins (m) | tuin, park |
| Jaume | Jacob |
| Joan | Johannes, Jan |
| Jordi | George |
| Josep | Joseph |
| llac, llacs (m) | meer |
| llacuna, llacunes (v) | lagune, strandmeer |
| llarg / llarga, llargs / llargues | lang |
| mar, mars (v) | zee |
| mas, masos (m) | landhuis |
| mercat, mercats (m) | markt |
| monestir, monestirs (m) | klooster |
| mont, monts (m) | berg |
| muntanya, muntanyes (v) | berg, gebergte |
| negre / negra, negres / negres | zwart |
| nou / nova, nous / noves | nieuw |
| oasi, oasis (m) | oase |
| oceà, oceans (m) | oceaan |
| país, països (m) | land |
| palau, palaus (m) | paleis |
| pantà, pantans (m) | moeras (ook: stuwmeer) |
| parc, parcs (m) | park |
| passeig, passeigs (passejos) (m) | promenade |
| Pau | Paul |
| península, penínsules (v) | schiereiland |
| penya, penyes (v) | rots, klip |
| penyal, penyals (m) | grote rots |
| Pere | Peter |
| petit / petita, petits / petites | klein |
| pic, pics (m) | bergtop, bergpiek |
| plaça, places (v) | plein |
| planell, planells (m) | hoogvlakte |
| platja, platges (v) | strand |
| poble, pobles (m) | dorp |
| pont, ponts (m) | brug |
| port, ports (m) | haven |
| prat, prats (m) | weiland |
| puig, puigs (m) | heuvel |
| pujol, pujols (m) | heuveltje |
| ràpids (m) | stroomversnelling |
| rierol, rierols (m) | beek |
| riu, rius (m) | rivier |
| rocam, rocams (m) | rif |
| roig / roja, roigs / roges | rood |
| saltant, saltants (m) | waterval |
| sant / santa, sants / santes | heilig |
| serra, serres (v) | gebergte |
| serralada, serralades (v) | bergketen |
| tómbol, tómbols (m) | landengte |
| vall, valls (v) | dal |
| vell / vella, vells / velles | oud |
| via, vies (v) | weg |
| vila, viles (v) | stad, dorp |
| volcà, volcans (m) | vulkaan |
Tellen
| 1 | un / una | 11 | onze | 21 | vint-i-un | 31 | trenta-un |
| 2 | dos / dues | 12 | dotze | 22 | vint-i-dos | 32 | trenta-dos |
| 3 | tres | 13 | tretze | 23 | vint-i-tres | 33 | trenta-tres |
| 4 | quatre | 14 | catorze | 24 | vint-i-quatre | 34 | trenta-quatre |
| 5 | cinc | 15 | quinze | 25 | vint-i-cinc | 35 | trenta-cinc |
| 6 | sis | 16 | setze | 26 | vint-i-sis | 36 | trenta-sis |
| 7 | set | 17 | disset | 27 | vint-i-set | 37 | trenta-set |
| 8 | vuit | 18 | divuit | 28 | vint-i-vuit | 38 | trenta-vuit |
| 9 | nou | 19 | dinou | 29 | vint-i-nou | 39 | trenta-nou |
| 10 | deu | 20 | vint | 30 | trenta | 40 | quaranta |
| 10 | deu | 101 | cent un | 100 | cent |
| 20 | vint | 102 | cent dos | 200 | dos-cents |
| 30 | trenta | 103 | cent tres | 300 | tres-cents |
| 40 | quaranta | 104 | cent quatre | 400 | quatre-cents |
| 50 | cinquanta | 105 | cent cinc | 500 | cinc-cents |
| 60 | seixanta | 106 | cent sis | 600 | sis-cents |
| 70 | setanta | 107 | cent set | 700 | set-cents |
| 80 | vuitanta | 108 | cent vuit | 800 | vuit-cents |
| 90 | noranta | 109 | cent nou | 900 | nou-cents |
| 100 | cent | 110 | cent deu | 1000 | mil |
| 1 | un / una | 1e | primer / primera, primers / primeres |
| 2 | dos / dues | 2e | segon / segona, segons / segones |
| 3 | tres | 3e | tercer / tercera, tercers / terceres |
| 4 | quatre | 4e | quart / quarta, quarts / quartes |
| 5 | cinc | 5e | cinquè / cinquena, cinquens / cinquenes |
| 6 | sis | 6e | sisè / sisena, sisens / sisenes |
| 7 | set | 7e | setè / setena, setens / setenes |
| 8 | vuit | 8e | vuitè / vuitena, vuitens / vuitenes |
| 9 | nou | 9e | novè / novena, novens / novenes |
| 10 | deu | 10e | desè / desena, desens / desenes |
| 11 | onze | 11e | onzè / onzena, onzens / onzenes |
| 20 | vint | 20e | vintè / vintena, vintens / vintenes |
| 21 | vint-i-un | 21e | vint-i-unè / vint-i-unena, vint-i-unens / vint-i-unenes |
| 22 | vint-i-dos | 22e | vint-i-dosè / vint-i-dosena, vint-i-dosens / vint-i-dosenes |
| 30 | trenta | 30e | trentè / trentena, trentens / trentenes |
| 31 | trenta-un | 31e | trenta-unè / trenta-unena, trenta-unens / trenta-unenes |
| 40 | quaranta | 40e | quarantè / quarantena, quarantens / quarantenes |
| 100 | cent | 100e | centè / centena, centens / centenes |
| 101 | cent un | 101e | cent-unè / cent-unena, cent-unens / cent-unenes |
| 200 | dos-cents | 200e | dos-centè / dos-centena, dos-centens / dos-centenes |
| 1000 | mil | 1000e | milè / milena, milens / milenes |
Bronnen:
- Pompeu Fabra, Grammaire Catalane, Les Belles Lettres, Paris, 1964
- Pere Elies i Busqueta, Canigó diccionari català-castellà castellà-català, Ramon Sopena, Barcelona, 1978
Kaart van het taalgebied
Grande Atlante Internazionale del Touring Club Italiano 1929
Detail van 'Europa etnografica' (kaart 15.16)
© M. Witkam, 2006
(rev. 2011-01-07)
