Spruner-Menke, Atlas antiquus, 3e druk (1865)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Voorwoord bij de atlas
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) met 1e druk

Titelgegevens

Titel: Spruner-Menke, Atlas antiquus
Uitgever: Justus Perthes, Gotha
Jaar: 1865 (3e druk)

Duitse titelpagina met inhoudsopgave: Dr. Karl von Spruner's Historisch-Geographischer Hand-Atlas.
Erste Abtheilung: Atlas antiquus.
Ein und dreissig in Kupfer gestochene colorirte Karten mit CXXVIII Nebenkarten
nebst erläuternden Vorbemerkungen.
Dritte Auflage.
Gotha: Justus Perthes.
Inhalt: [Inhoudsopgave] Vertaling:
Dr. Karl von Spruners historisch-geographische Handatlas.
Eerste afdeling: Atlas antiquus.
eenendertig in koper gegraveerde kaarten in kleur met 128 bijkaarten
en een toelichtende tekst.
Gotha: Justus Perthes.
Inhoud:
[Inhoudsopgave]

Latijnse titelpagina met inhoudsopgave: Spruner-Menke Atlas Antiquus.
Karoli Spruneri opus tertio edidit Theodorus Menke.
Insunt tabulae hae:
[Inhoudsopgave]
et tabellae tabularum marginibus inclusae CXXXVIII.
Gothae: sumptibus Justi Perthes.  Anno MDCCCLXV. Vertaling:
Spruner-Menke Atlas Antiquus.
Derde uitgave van het werk van Karl von Spruner door Theodor Menke.
Bevat de volgende kaarten:
[Inhoudsopgave]
met inbegrip van 128 bijkaartjes.
Gotha: uitgegeven door Justus Perthes.  1865.

• Spruner-Menke, Atlas antiquus, 1865
  Voorkant band   XL
  Dit is de 3e druk van Atlas antiquus van Karl von Spruner, officieel Karl Spruner von Merz (1803-1892). De 1e druk verscheen in 1850, de 2e druk in 1855. Deze atlas bevat kaarten van de wereld in de Oudheid.
• De Atlas antiquus is de 1e afdeling van de uit drie delen bestaande Historisch-Geographischer Hand-Atlas. De andere delen behandelen de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd in Europa (2e afdeling), en de overige werelddelen (3e afdeling).
• Vanaf ongeveer 1860 was Karl von Spruner niet meer betrokken bij het bewerken van de atlas. Sinds die tijd was Theodor Menke (1819-1892) de redacteur. Daarom wordt ook gesproken van de 'Spuner-Menke Hand-Atlas'. Theodor Menke heeft ook nog een Bijbelatlas gepubliceerd. Die wordt wel beschouwd als de 4e afdeling van de reeks.

Band

Dit exemplaar van de atlas heeft een band van blauw 'calico' (gedrukt katoen); de afmetingen zijn  38 × 46 cm (H × B).  De kaarten zijn ongevouwen ingebonden. Op de voorkant van de band staat de titel binnen gepreegde ornamenten. Er zijn ook exemplaren waarbij de kaarten gevouwen zijn ingebonden. De atlas is dan even hoog maar natuurlijk maar half zo breed.

Inhoud

De atlas heeft een Duitse titelpagina met inhoudsopgave, een Latijnse titelpagina met ook een inhoudsopgave, een voorwoord en toelichtende tekst van 17 bladzijden, en 31 kaartbladen. De kaarten geven een beeld van de wereld zoals die in de klassieke oudheid bekend was, van ongeveer 1000 v. Chr. tot 300 n. Chr. Het kaartendeel is onderverdeeld in twee afdelingen, de eerste voor een totaaloverzicht van de betreffende periode, en de tweede voor de tijd van het Romeinse Rijk.

In het voorwoord geeft Theodor Menke een uitgebreide toelichting bij de afzonderlijke kaarten. Hij noemt daar ook de bronnen die hij geraadpleegd heeft. De kaarten behandelen de wereld zoals die bekend was in de Oudheid, dus Griekenland en het Midden-Oosten – het rijk van Alexander de Grote – en het Romeinse Rijk, met aangrenzende gebieden. Bijna alle kaarten bevatten de nodige bijkaarten om details of een bepaalde periode duidelijk te maken.

De kaarten zijn opgesteld in het Latijn (zie ook de vertaling). Ze zijn vervaardigd in kopergravure en met de hand gekleurd: randkleur voor de staatkundige indeling. Rechtsboven staat de tekst 'Spruner-Menke Atlas antiquus Nº ' met het bladnummer in Romeinse cijfers. Onderaan staat op 29 van de 31 kaarten links de naam van de cartograaf, Friedrich von Stülpnagel of Theodor Menke (correctie). In het midden staat steeds de tekst 'Gothae: Justus Perthes'. Rechts staat de graveerdatum zoals  VII.III.  dat wil zeggen juli 1863 (dus de maand en het laatste cijfer van het jaar), soms voorafgegaan door de naam van de graveur. Alle andere informatie, zoals de naam van het blad of een schaalstok, staat binnen het kaartkader.

Uitgaven

Volgens de titelpagina is de atlas uitgegeven in 1865. In dit exemplaar hebben de kaarten graveerdata van 1863 tot 1868. De atlas is dus ook na 1865 verder bijgewerkt. Hij werd nog te koop aangeboden in de uitgeverscatalogus van 1935 (!)

In 1893, dus na het overlijden van Theodor Menke (1819-1892), werd begonnen met een nieuwe bewerking (Neubearbeitung) van de atlas. De redacteur was Wilhelm Sieglin, later Max Kiessling. Van de geplande 34 kaartbladen zijn er tot 1909 maar 25 verschenen. In de uitgeverscatalogus van 1935 wordt ook deze uitgave nog vermeld, met de aantekening dat de voltooiing niet waarschijnlijk is: "Fortsetzung unwahrscheinlich".

Vergelijking met de 1e druk

Vergeleken met de 1e druk is de atlas nogal veranderd, zoals Theodor Menke in het voorwoord al opmerkt. Het aantal kaarten is toegenomen van 27 tot 31. Er zijn 13 nieuwe kaarten gekomen in de plaats van 9 eerdere kaarten. Ook de andere kaarten zijn grondig bewerkt, en soms van andere bijkaarten voorzien. Ook de volgorde van de kaarten is in de 3e druk systematischer, met eerst overzichtskaarten en daarna kaarten over de tijd van het Romeinse Rijk.

Alle details zijn te vinden in de vergelijkende tabel. Er is ook een pagina met plaatjes van beide edities ter vergelijking naast elkaar.

Spruner-Menke, Atlas antiquus, 3rd edition (1865)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Preface to the atlas
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) with the 1st edition

• Title description
  • Title: Spruner-Menke, Atlas antiquus
    Publisher: Justus Perthes, Gotha
    Year: 1865 (3rd edition)
  • German title page with table of contents: Dr. Karl von Spruner's Historisch-Geographischer Hand-Atlas.
    Erste Abtheilung: Atlas antiquus.
    Ein und dreissig in Kupfer gestochene colorirte Karten mit CXXVIII Nebenkarten
    nebst erläuternden Vorbemerkungen.
    Dritte Auflage.
    Gotha: Justus Perthes.
    Inhalt:
    [Table of contents] Translation:
    Dr. Karl von Spruners historico-geographical Hand Atlas.
    First section: Atlas antiquus.
    Thirty one colored maps engraved in copper with 128 inset maps
    and also an explanatory text.
    Gotha: Justus Perthes.
    Contents:
    [Table of contents]
  • Latin title page with table of contents: Spruner-Menke Atlas Antiquus.
    Karoli Spruneri opus tertio edidit Theodorus Menke.
    Insunt tabulae hae:
    [Table of contents]
    et tabellae tabularum marginibus inclusae CXXXVIII.
    Gothae: sumptibus Justi Perthes.  Anno MDCCCLXV. Translation:
    Spruner-Menke Atlas Antiquus.
    Third edition of Karl von Spruners work by Theodor Menke.
    Contains the following maps:
    [Table of contents]
    including 128 inset maps.
    Gotha: published by Justus Perthes.  1865.
  • Spruner-Menke, Atlas antiquus, 1865
    Front cover   XL
    This is the 3rd edition of the Atlas antiquus by Karl von Spruner, officially Karl Spruner von Merz (1803-1892). The 1st edition appeared in 1850, the 2nd edition in 1855. This atlas contains maps of the world in Classical antiquity.
  • The Atlas antiquus is the 1st section of the three-volume Historisch-Geographischer Hand-Atlas. The other volumes treat the Middle ages and Modern history in Europe (2nd section), and the other continents (3rd section).
  • From about 1860 Karl von Spruner was no longer involved in editing the atlas. Since that time, Theodor Menke (1819-1892) was the editor. Therefore the atlas is also referred to as the 'Spuner-Menke Hand-Atlas'. Theodor Menke has also published a Bible Atlas, which is sometimes considered to be the 4th section of the series.
• Binding
  • This copy of the atlas has a blue calico binding measuring  38 × 46 cm (H × W).  The maps have been bound unfolded. On the front cover is the title inside embossed ornaments. In other copies the maps may have been bound folded. In that case the atlas is equally high but only half as wide of course.
• Contents
  • The atlas has a German title page with the table of contents, a Latin title page with also a table of contents, 17 pages with the preface and explanatory text, and 31 map sheets. The maps depict the world as it was known in Classical antiquity, from approximately 1000 BC to 300 AD. The map part is subdivided in two sections, the first for a general overview of the period in question, the second for the times of the Roman Empire.
  • In the preface Theodor Menke gives a detailed explanation of the individual maps. He also mentions the sources he has consulted. The maps treat the world as it was known in antiquity: Greece and the Middle East – the empire of Alexander the Great – and the Roman Empire, with adjacent regions. Almost all maps contain several insets to show details or to emphasize a certain period.
  • The maps are written in Latin (see also the translation). They were produced in copper engraving and hand-colored: outline color for the political division. In the upper right is the text 'Spruner-Menke Atlas antiquus Nº ' with the sheet number in Roman numerals. In the lower margin on the left the name of the cartographer, Friedrich von Stülpnagel or Theodor Menke (correction), is mentioned on 29 of the 31 maps. In the middle is the text 'Gothae: Justus Perthes'. On the right the engraving date is given in the form  VII.III.  meaning July 1863 (the month and the last digit of the year) sometimes preceded by the name of the engraver. All other information such as the name of the sheet or a linear scale, is inside the map frame.
• Printings
  • According to the title page the atlas was published in 1865. In this copy the maps have engraving dates from 1863 until 1868. Therefore the atlas must have been updated after 1865. It was still offered for sale in the publisher's catalog of 1935 (!)
  • In 1893, after the death of Theodor Menke (1819-1892), a new version (Neubearbeitung) of the atlas was started. Its editor was Wilhelm Sieglin, later Max Kiessling. Out of the 34 map sheets planned, only 25 were published until 1909. In the 1935 publisher's catalog this version is also mentioned, with a note that completion was improbable: "Fortsetzung unwahrscheinlich".
• In comparison with the 1st edition
  • Compared with the 1st edition the atlas has changed considerably, as Theodor Menke already remarks in the preface. The number of maps has increased from 27 to 31. There are 13 completely new maps for which 9 earlier maps have been omitted. The other maps have also been edited thoroughly, sometimes provided with new inset maps. In the 3rd edition the order of the maps is more systematical, with at first general maps end thereafter maps on the times of the Roman Empire.
  • Details can be found in the comparison table. There is also a page with pictures of both editions side by side for comparison purposes.

© M. Witkam, 2014