Leske, Vollständiger Schulatlas (ca. 1832)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Aankondigingen van de atlas
• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas
• Vergelijking (plaatjes) met Stielers Schul-Atlas (1829)

Titelgegevens

Titel: Vollständiger Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung (Glaser)
Uitgever: C.W. Leske, Darmstadt
Jaar: ca. 1832

Titelpagina: Vollständiger Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung
mit vorzüglicher Berücksichtigung der durch historische Ereignisse merkwürdigen Orte.
Inhalt.  ...
Neue wohlfeilere Auflage.
Darmstadt  aus der Lithographischen Anstalt des Großherzoglich Hessischen Inspectors G. Börner,
im Verlag von C.W. Leske. Vertaling:
Volledige schoolatlas van de hedendaagse aardrijkskunde
met uitstekende aanduiding van de door historische gebeurtenissen opmerkelijke plaatsen.
Inhoud.  ...
Nieuwe goedkopere uitgave.
Darmstadt  uit de Lithographische Instelling van de Groothertogelijk Hessische inspecteur G. Börner,
uitgegeven door C.W. Leske.

• Leske, Vollständiger Schulatlas, ca. 1832
  Titelpagina   XL
  Dit is een van de weinige uitgaven van deze atlas, en misschien wel de enige. In verschillende aankondigingen in de pers wordt hij vanaf het voorjaar van 1832 tot nog in 1838 vermeld. In de zomer van 1832 is sprake van een 'Neue Ausgabe' met een iets gewijzigde inhoud: de kaart van Hessen (nummer 15) is vervangen door een kaart van Hongarije en Galicië. Voor gebruik in Hessen en Nassau zouden dan een kaart van die staat bijgevoegd worden. Bij voldoende belangstelling kon in plaats daarvan een kaart van een andere Duitse staat worden geleverd.
• In dit exemplaar, zonder jaartal, is sprake van een 'Neue wohlfeilere Ausgabe' (nieuwe goedkopere uitgave). Waarschijnlijk dateert het van 1832, want België is al onafhankelijk (1831), maar het vorstendom Lichtenberg, rond Sankt Wendel, hoort nog bij Saksen-Coburg en Gotha (tot 1834). Een kaart van Hessen of een andere Duitse regio ontbreekt hier.
• Naast deze uitgave met 27 kaarten was er een kleinere uitgave met de titel 'Kleiner Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung'. Die bevat 8 kaarten uit de volledige uitgave, en ook een kaart van Hessen of Nassau of, bij voldoende belangstelling, van een andere Duitse staat.
• De atlas is gemaakt in de 'Lithographische Anstalt' van Gottlieb Börner in Darmstadt. Op 14 van de 27 kaarten wordt de graveur vermeld; op zeven kaarten is dat Carl Glaser en op de andere zeven Eduard Wagner. Glaser en Wagner waren neven; beiden waren toen in de leer bij Börner.
• Carl Glaser (ca. 1810-1855) heeft vanaf 1838 zelf een reeks atlassen gemaakt in zijn eigen lithografische bedrijf in Darmstadt. Eduard Wagner (1811-1885) had vanaf 1835 ook een lithografisch bedrijf in Darmstadt, waar de kaarten voor Baedeker's reisgidsen werden gemaakt. Daaruit is in 1874 de firma Wagner & Debes voortgekomen, uitgever van onder andere Debes' Handatlas.
• Verschillende kaarten in deze atlas zijn ontleend aan, of direct gekopieerd uit, Stielers Schul-Atlas van Justus Perthes. De weinige verschillen betreffen dan vaak de toegevoegde jaartallen van veldslagen of vredesverdragen, zoals de titel van deze atlas ook vermeldt. In het Bericht bij Stielers Hand-Atlas van 1834 staat bij het overzicht van de uitgaven van Perthes dat er in verband met dit plagiaat ook een aparte uitgave van Stielers Schul-Atlas voor Hessen en Nassau is gemaakt.
  • Ein von Börner in Darmstadt (im Verlag von C.W. Leske) angefertigter Nachstich von 8 Blätter des Schul-Atlas hat Veranlassung zu einem Auszug unter nachstehendem Titel gegeben:
    STIELER’S KLEINER SCHUL-ATLAS der neuesten Erdbeschreibung, vorzüglich für die Schulen des GRH. HESSEN und H. NASSAU in 9 illum. Bl. Preis ½ Thlr. (54 Kr.)
    Derselbe enthält die Planigloben, die Welttheile, Deutschland und eine schön gestochene Specialkarte von Hessen und Nassau.
  Blijkbaar wordt hier verwezen naar de 'Kleine Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung' met 8 kaarten.

Band

Dit exemplaar heeft een nieuwe kartonnen band beplakt met gemarmerd papier; de afmetingen zijn 22 × 29 cm (H × B).  De kaarten zijn ongevouwen ingebonden.

Inhoud

De atlas heeft een titelpagina en 27 kaarten; zie de inhoudsopgave. Hij begint met 2 kaarten van het oostelijk en westelijk halfrond. Daarna komen 17 kaarten van Europa, met de nadruk op Duitsland en Oostenrijk (7 kaarten). Tenslotte zijn er 8 kaarten van de andere werelddelen, met enkele deelkaarten: Oost-Indië, West-Indië en de Verenigde Staten van Noord-Amerika.

De kaarten zijn vervaardigd is lithografie (steendruk) en met de hand gekleurd: randkleur voor de staatkundige indeling, met soms een bies. In de rechter bovenmarge staat het kaartnummer in Romeinse cijfers. Op 14 van de 27 kaarten staat de naam van de graveur, C. Glaser of E. Wagner. De overige informatie, zoals de naam van de kaart en de betekenis van de kleuren, staat binnen het kaartkader. Er staat geen schaal op de kaarten, maar meestal wel een schaalstok waaruit de schaal is af te leiden.

Vergelijking met Stielers Schul-Atlas

Zeker 11 kaarten in de atlas zijn overgenomen uit Stielers Schul-Atlas. Soms is het een nauwkeurige kopie (de kaarten 1, 2, 4, 5, 6, 7, 20) en soms een wat vrijere interpretatie (9, 10, 11, 18). De andere kaarten lijken wel origineel te zijn. Zie voor de details de vergelijkende tabel. Er is ook een pagina met plaatjes van beide edities ter vergelijking naast elkaar.

Bronnen:

• Aankondigingen in de pers
• Bericht bij Stielers Hand-Atlas, 1834; Verlags-Bericht, p. 2 (Schul-Atlas)
• Badziag, Mohs: Schulatlanten in Deutschland; Nr. 004 (p. 1)
• Espenhorst: Petermann's Planet, volume I; p. 340 (Stielers Schul-Atlas), p. 640-644 (Wagner & Debes)
• Espenhorst: Petermann's Planet, volume II; p. 1010-1011 (Carl Glaser, Eduard Wagner)

Leske, Vollständiger Schulatlas (ca. 1832)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Announcements of the atlas
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas
  • Comparison (pictures) with Stielers Schul-Atlas (1829)

• Title description
  • Title: name
    Publisher: publisher
    Year: year (x edition, 1st printing), ...
  • Title page: Vollständiger Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung
    mit vorzüglicher Berücksichtigung der durch historische Ereignisse merkwürdigen Orte.
    Inhalt.  ...
    Neue wohlfeilere Auflage.
    Darmstadt  aus der Lithographischen Anstalt des Großherzoglich Hessischen Inspectors G. Börner,
    im Verlag von C.W. Leske. Translation:
    Complete School Atlas of Modern Geography
    with an excellent indication of places remarkable through historical events.
    Contents.  ...
    New and cheaper edition.
    Darmstadt  from the Lithographic Institute of the Grand Ducal Hessian inspector G. Börner,
    published by C.W. Leske.
  • Leske, Vollständiger Schulatlas, ca. 1832
    Title page   XL
    This is one of the few editions of the atlas, perhaps the only one. It is mentioned in several announcements in the press, from the spring of 1832 until in 1838. In the summer of 1832 a 'Neue Ausgabe' is mentioned with a slightly different content: the map of Hessen (number 15) has been replaced with a map of Hungary and Galicia. For the use in Hessen and Nassau a map of that state would be added. In the case of sufficient interest, a map of any other German state would be made available instead.
  • This copy, without a year, is indicated as a 'Neue wohlfeilere Ausgabe' (new and cheaper edition). It probably dates from 1832: Belgium is already independent (1831) but the Principality of Lichtenberg, around Sankt Wendel, is still part of Saxe-Coburg and Gotha (until 1834). A map of Hessen or any other German state is absent.
  • Besides this edition with 27 maps, there was a smaller edition with the title 'Kleiner Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung'. It contains 8 maps from the complete edition, and also a map of Hessen or Nassau, or, in case of sufficient interest, of any other German state.
  • The atlas was produced in Gottlieb Börner's 'Lithographische Anstalt' in Darmstadt. On 14 of the 27 maps the engraver mentioned; on seven maps it is Carl Glaser and the other seven Eduard Wagner. Glaser and Wagner were cousins; they were both apprentices at Börner's lithographic shop.
  • From 1838 Carl Glaser (ca. 1810-1855) has produced a series of atlases in his own lithographic shop in Darmstadt. From 1835 Eduard Wagner (1811-1885) also had a lithographic shop in Darmstadt, where maps for Baedeker's guidebooks were made. In 1874 it was the origin of the Wagner & Debes company, also publisher of Debes' Handatlas.
  • Several maps in this atlas have been derived, or directly copied, from Stielers Schul-Atlas published by Justus Perthes. The minor differences are often the added years of battles or peace treaties, as mentioned in the title of this atlas. In the 1834 Bericht to Stielers Hand-Atlas the Perthes publisher's list states that because of this plagiarism a separate version of Stielers Schul-Atlas has been made for Hessen and Nassau.
    • Ein von Börner in Darmstadt (im Verlag von C.W. Leske) angefertigter Nachstich von 8 Blätter des Schul-Atlas hat Veranlassung zu einem Auszug unter nachstehendem Titel gegeben:
      STIELER’S KLEINER SCHUL-ATLAS der neuesten Erdbeschreibung, vorzüglich für die Schulen des GRH. HESSEN und H. NASSAU in 9 illum. Bl. Preis ½ Thlr. (54 Kr.)
      Derselbe enthält die Planigloben, die Welttheile, Deutschland und eine schön gestochene Specialkarte von Hessen und Nassau.
    Apparently a reference is made here to the 'Kleine Schulatlas der neuesten Erdbeschreibung' with 8 maps.
• Binding
  • This copy has a modern cardboard binding pasted with marbled paper; it measures 22 × 29 cm (H × B).  The maps are bound unfolded.
• Contents
  • The atlas has a title page and 27 maps; see the table of contents. It begins with 2 maps of the eastern and western hemisphere. Thereafter are 17 maps of the European countries, with an emphasis on Germany and Austria (7 maps). In the end are 8 maps of the other continents with some regional maps: East Indies, West Indies, United States of North America.
  • The maps have been produced in lithography and colored by hand: outline color for the political subdivision, sometimes with an edging. In the right upper margin is the map number in roman numerals. On some maps the name of the engraver is mentioned in the lower margin, C. Glaser or E. Wagner. The other information, such as the name of the map and the meaning of the colors, is given inside the map frame. A scale is not given, but usually there is a linear scale from which the scale can be derived.
• In comparison with Stielers Schul-Atlas
  • At least 11 maps in the atlas have been derived from Stielers Schul-Atlas. It may be an accurate copy (maps 1, 2, 4, 5, 6, 7, 20) or a freer interpretation (9, 10, 11, 18). The other maps seem to be original. Details can be found in the comparison table. There is also a page with pictures of both editions side by side for comparison purposes.

• Sources:
  • Announcements in the press
  • 'Bericht' to Stielers Hand-Atlas, 1834; Verlags-Bericht, p. 2 (Schul-Atlas)
  • Badziag, Mohs: Schulatlanten in Deutschland; Nr. 004 (p. 1)
  • Espenhorst: Petermann's Planet, volume I; p. 340 (Stielers Schul-Atlas), p. 640-644 (Wagner & Debes)
  • Espenhorst: Petermann's Planet, volume II; p. 1010-1011 (Carl Glaser, Eduard Wagner)

© M. Witkam, 2013