Sohr-Berghaus Hand-Atlas, 6e druk (1871-1877)

See below for (a summary of) this text in English.

Hieronder staat de beschrijving van de atlas. Daarbij horen ook de volgende pagina's

• Plaatjes van de atlas
• Tabellen en lijsten bij de atlas

Titelgegevens

Titel: Sohr-Berghaus Hand-Atlas
Uitgever: Carl Flemming
Jaar: 1871-1877 (6e druk, uitgaven: 1871, 1872, 1873, 1874, 1875, 1876, 1877)

Titelpagina (1874, grote uitgave met 100 kaarten): Sohr-Berghaus Hand-Atlas über alle Theile der Erde.
Ausgeführt unter Leitung von F. Handtke in dem kartographischen Institut der Verlagshandlung.
6te vollständig neue und verbesserte Auflage.
Ausgabe in 100 Blättern.
Inhaltsverzeichniss. ...
Glogau. Verlag von Carl Flemming. 1874. Vertaling:
Sohr-Berghaus Handatlas van de hele wereld.
Onder redactie van F. Handtke uitgevoerd in het Cartografische Instituut van de uitgeverij.
Zesde nieuwe en verbeterde druk.
Uitgave in 100 kaartbladen.
Inhoudsopgave. ...
Glogau. Uitgeverij Carl Flemming. 1874.

Titelpagina (1875, beknopte uitgave met 25 kaarten): Sohr-Berghaus Hand-Atlas der neueren Erdbeschreibung über alle Theile der Erde.
Ausgeführt unter Leitung von F. Handtke in dem kartographischen Institut der Verlagshandlung.
6te Auflage. (Vollständig neue und verbesserte Ausgabe.)
Ausgabe in 25 Blättern.
Inhaltsverzeichniss. ...
Glogau. Verlag von Carl Flemming. 1875.

• De naam Sohr is een pseudoniem, vermoedelijk van F. (Friedrich) Handtke, redacteur van de atlas. In eerdere drukken werd alleen de naam van Dr. K. Sohr op de titelpagina genoemd, en niet die van Handtke.
• De befaamde geograaf Heinrich Berghaus heeft in 1847 een kleine bijdrage geleverd aan de atlas. Om publicitaire redenen heeft de uitgever, Carl Flemming, zijn naam toen prominent op de titelpagina gezet. Heinrich Berghaus heeft daar tevergeefs tegen geprotesteerd. De atlas heeft tot en met de laatste druk de 'merknaam' Sohr-Berghaus gehad.
• De atlas verscheen in drie varianten
  • een grote uitgave, met 100 kaarten
  • een middenuitgave, met 65 kaarten
  • een beknopte uitgave, met 25 kaarten
• Glogau was een vrij kleine stad in de Pruisische provincie Silezië (in 1875 had het 18.041 inwoners). Het ligt tegenwoordig in Polen, en het heet nu Głogów.

Band

Sohr-Berghaus Hand-Atlas (100)
Voorkant band / Front cover

De kaarten kunnen ongevouwen (plano) of gevouwen ingebonden zijn. De afmetingen van een kaart zijn 48 × 40 cm, dus de band voor ongevouwen kaarten is iets groter. De band voor de gevouwen kaarten is iets meer dan half zo groot: 26 × 41 cm. Op de voorkant van de band staat, in vergulde letters, de titel en het aantal kaarten.

Inhoud

De atlas bevat een titelpagina met vermelding van de druk, het aantal kaarten (100, 65 of 25), de inhoudsopgave, en verder plaats, uitgever en jaar van uitgave. De verdere inhoud is natuurlijk afhankelijk van het aantal kaarten.

De grote uitgave (100 kaarten) bevat een 'algemeen' deel (planeten, sterren, wereldkaart) van 5 kaarten, 69 kaarten van Europa, en 26 kaarten van de overige werelddelen. Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zijn natuurlijk goed vertegenwoordigd, met in totaal 33 kaarten. Ook van de andere grote landen in Europa zijn detailkaarten aanwezig. De overige werelddelen hebben steeds een overzichtskaart en enkele deelkaarten.

In de middenuitgave (65 kaarten) zijn Duitsland en Oostenrijk-Hongarije nog steeds goed vertegenwoordigd met 32 kaarten. De detailkaarten van de andere Europese landen, behalve die van Rusland, zijn weggelaten. Van de overige werelddelen – 9 kaarten – zijn er bijna alleen maar overzichtskaarten.

In de beknopte uitgave (25 kaarten) zijn ook alle detailkaarten van Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Rusland vervallen. Er zijn nu nog 3 'algemene' kaarten, 14 kaarten van Europa, en 8 kaarten van de rest van de wereld. In de lijst van kaarten, bijkaarten en schaal staat een gedetailleerd overzicht van de inhoud van de drie varianten van de atlas.

De prijs van de atlas: 42,75 mark voor de grote uitgave, 30 mark voor de middenuitgave en 12 mark voor de beknopte uitgave.

De kaarten zijn geproduceerd in lithografie (steendruk). De kleuren – randkleur, soms met bredere 'bies' – zijn in drukwerk aangebracht, maar niet altijd op de juiste plaats. De zeeën en grotere meren zijn voorzien van vlakkleur, vaak lichtgrijs of lichtgroen en soms zelfs (licht)bruin. De kaarten zijn gedrukt op stevig papier.

Veel van de kaarten zijn 'geïsoleerde kaarten'. Ze geven alleen een goed beeld van de betreffende regio. De gebieden daarbuiten zijn dan minder gedetailleerd getekend, bijvoorbeeld door het reliëf weg te laten.

De kaarten zijn niet gedateerd. Het jaartal is dus alleen op te maken uit de titelpagina van de atlas. Op 24 van de 100 kaarten komt de naam van de cartograaf voor – meestal Handtke of Theinert – en op 4 kaarten staat de naam van de graveur: zie de lijst van cartografen en graveurs.

Uitgaven

Er zijn uitgaven van de atlas verschenen in alle jaren van 1871 tot en met 1877. Niet alle varianten – groot, midden en beknopt – zijn elk jaar nieuw verschenen. De uitgaven zijn gedateerd op het titelblad.

Vergelijking met de 5e druk

Voor het eerst staat Friedrich Handtke op titelblad. In de eerdere drukken werd steeds Dr. K. Sohr genoemd.

Bij de 5e druk was er de keuze tussen een basisuitgave van 82 kaarten en een uitgebreide uitgave van 114 kaarten. De keuze is nu ruimer, maar het aantal kaarten is kleiner. De inhoud van de atlas is evenwichtiger en minder fragmentarisch.

Het papier van de kaarten is van een veel betere kwaliteit, misschien omdat de kaarten ook gevouwen ingebonden werden. De kleuren zijn nu helemaal in drukwerk uitgevoerd. De plaatsing van de kleuren is alleen niet altijd even nauwkeurig. De kleuren lijken ook 'harder' dan in de 5e druk.

Op de kaarten staat niet langer een jaartal. Er wordt niet vaak een cartograaf genoemd en bijna nooit een graveur.

Er zijn veel nieuwe kaarten verschenen.

• 62 van de 100 kaarten zijn geheel herzien of nieuw getekend voor de 6e druk.
• 38 van de 100 kaarten zijn wel overgenomen uit de 5e druk (basisuitgave, supplement, extra kaarten).
• 76 van de 114 kaarten uit de 5e druk zijn vervallen: 52 uit de basisuitgave en 24 uit het supplement (onder andere de 'Berghaus-kaarten' van de christelijke, de mohammedaanse en de boeddhistische landen).

Zie verder de volledige overzichten.

• Vergelijking van de 6e druk met de 5e druk.
• Vergelijking van de 5e druk met de 6e druk.

Sohr-Berghaus Hand-Atlas, 6th edition (1871-1877)

• Below is a description of the atlas in keywords. Related pages
  • Pictures of the atlas
  • Tables and lists to the atlas

• Title description
  • Title: Sohr-Berghaus Hand-Atlas
    Publisher: Carl Flemming
    Year: 1871-1877 (6th edition, printings: 1871, 1872, 1873, 1874, 1875, 1876, 1877)
  • Title page (1874, comprehensive edition with 100 map sheets):
    Sohr-Berghaus Hand-Atlas über alle Theile der Erde.
    Ausgeführt unter Leitung von F. Handtke in dem kartographischen Institut der Verlagshandlung.
    6te vollständig neue und verbesserte Auflage.
    Ausgabe in 100 Blättern.
    Inhaltsverzeichniss. ...
    Glogau. Verlag von Carl Flemming. 1874. Translation:
    Sohr-Berghaus Hand Atlas of the World
    Under the direction of F. Handtke produced in the Cartographic Institute of the Publishing House.
    6th completely new and improved edition.
    Contains 100 map sheets.
    Table of contents. ...
    Glogau. Carl Flemming Publisher. 1874.
  • Title page (1875, concise edition with 25 map sheets): Sohr-Berghaus Hand-Atlas der neueren Erdbeschreibung über alle Theile der Erde.
    Ausgeführt unter Leitung von F. Handtke in dem kartographischen Institut der Verlagshandlung.
    6te Auflage. (Vollständig neue und verbesserte Ausgabe.)
    Ausgabe in 25 Blättern.
    Inhaltsverzeichniss. ...
    Glogau. Verlag von Carl Flemming. 1875.
  • The name of Sohr is a pseudonym, most probably of the editor of the atlas, F. (Friedrich) Handtke.
  • The famous geographer Heinrich Berghaus has made a minor contribution to the atlas in 1847. Carl Flemming, publisher of the atlas, used this to mention Berghaus’ name prominently on the atlas title page. Berghaus has in vain protested against this abuse of his name; the atlas has kept the 'brand name' of Sohr-Berghaus ever since.
  • Three versions of the atlas
    • comprehensive edition, with 100 map sheets
    • medium edition, with 65 map sheets
    • concise edition, with 25 map sheets
  • Glogau was a small town – 18,041 inhabitants in 1875 – in the Prussian province of Silesia. It is situated in Poland today, and its name is now Głogów.
• Binding
  Sohr-Berghaus Hand-Atlas (100)
  Voorkant band / Front cover
  • Bindings for folded and unfolded maps; size of maps: 48 × 40 cm; binding for unfolded maps slightly larger; binding for folded maps about 26 × 41 cm.
  • Front cover with gilt title and number of maps.
• Contents
  • Title page with edition, number of map sheets (100, 65 or 25), table of contents, publisher, year of publication.
  • Contents of the atlas depends on number of map sheets:
    • comprehensive edition (100 map sheets): 5 'general' maps, 69 maps of European countries, 26 maps for the other continents; 33 maps cover Germany and Austria-Hungary; also regional maps of other European contries; main map and regional maps for the other continents.
    • medium edition (65 map sheets): 5 'general' maps, 51 maps of European countries, 9 maps for the other continents; 32 maps of Germany and Austria-Hungary; no regional maps of other European contries (Russia excepted); almost only main maps for the other continents.
    • concise edition (25 map sheets): 3 'general' maps, 14 maps of European countries, 8 maps for the other continents; no more regional maps of Germany, Austria-Hungary and Russia.
  • Details in list of maps, inset maps and scale.
  • Price of the atlas: 42,75 marks for the comprehensive edition, 30 marks for the medium edition, 12 marks for the concise edition.
  • Maps produced by lithographic printing; outline colors and edgings, area coloring of seas in color lithography; outlines not always positioned correctly; seas in light grey, light green, sometimes light brown; good paper quality.
  • Many 'isolated maps', giving only a good idea of the region itself; areas outside are often drawn in considerably less detail.
  • Maps not dated; publication year only on title page; name of cartographer on 24 out of 100 maps, name of engraver on 4 only; see list of cartographers and engravers.
• Printings
  • Printings in every year from 1871 through 1877; not all versions – comprehensive, medium and concise – printed in every year; printing year on title page.
• In comparison with the 5th edition
  • Friedrich Handtke now on title page; in earlier editions Dr. K. Sohr.
  • In 5th edition: choice between basic and extended edition; more options in 6th edition, but number of map sheets has decreased; contents of atlas more balanced.
  • Much better paper quality, probably because of binding with folded map sheets; colors now completely lithographed; positioning not always correct, though; colors look less vivid.
  • No year on maps; less names of cartographers and engravers than in the 5th edition.
  • Many new maps in the 6th edition.
    • 62 out of 100 maps redrawn or completely revised for the 6th edition.
    • 38 out of 100 maps adopted from the 5th edition.
    • 76 out of 114 maps from the 5th edition dropped: 52 from basic edition, 24 from supplemental (also the 'Berghaus maps' of the Christian, Muslim and Buddhist States).
  • 6th edition as opposed to 5th edition
  • 5th edition as opposed to 6th edition

© M. Witkam, 2007