Turks
Het Turks is een van de Turkse talen. Het wordt gesproken in Turkije, Bulgarije, Cyprus, Griekenland en Macedonië. Er zijn ook Turkse gemeenschappen in andere landen.
Alfabet en uitspraak
De klemtoon van een woord (van meer dan één lettergreep) is in het Turks veel minder uitgesproken dan in het Nederlands. Er is weinig onderscheid tussen wel en niet beklemtoonde lettergrepen. De klemtoon die er is, ligt vaak op de laatste lettergreep, maar bij plaatsnamen is hij onregelmatig.
- Ankara, Antalya, İstanbul, İzmir, Trabzon
| letter | uitspraak |
|---|---|
| A a | a (als in lat) |
| B b | b |
| C c | dzj |
| Ç ç | tsj
een aparte letter in het Turkse alfabet |
| D d | d |
| E e | e (als in het), ook aan het einde van een woord (dus nooit een 'stomme e' (als in de)) |
| F f | f |
| G g | 'Franse g' (als in garçon) |
| Ğ ğ | staat altijd na een klinker; maakt de klinker ervoor langer
'zachte g' of 'yumuşak ge'; een aparte letter in het Turkse alfabet |
| H h | h; aan het eind van een lettergreep: ch (als in lachen) |
| I ı | 'harde i' (tussen de i in dit en de stomme e in de)
een aparte letter in het Turkse alfabet |
| İ i | ie (als in niet) |
| J j | zj |
| K k | k |
| L l | l |
| M m | m |
| N n | n |
| O o | o (als in pot) |
| Ö ö | eu (als in deur)
een aparte letter in het Turkse alfabet |
| P p | p |
| R r | 'rollende' r (met de tong) |
| S s | s |
| Ş ş | sj
een aparte letter in het Turkse alfabet |
| T t | t |
| U u | oe |
| Ü ü | uu (als in minuut)
een aparte letter in het Turkse alfabet |
| V v | v, ook aan het einde van een woord |
| Y y | j |
| Z z | z, ook aan het einde van een woord |
Sinds 1928 wordt het Turks geschreven met Latijnse letters. Daarvóór werd een Arabisch alfabet gebruikt. Op oudere kaarten in Latijns schrift zijn de namen in Arabisch schrift dus 'omgezet' in Latijnse letters. Zo'n transcriptie kan afwijken van de Turkse spelling die sind 1928 wordt gebruikt. Hieronder staan enkele voorbeelden uit het Duits.
| oudere transcriptie | spelling sinds 1928 |
|---|---|
| boghaz | boğaz |
| böjük | büyük |
| kapu | kapı |
| kiöy | köy |
| küčük, kütschük | küçük |
| schehr | şehir |
Een beetje grammatica
Er is in het Turks geen 'geslacht' (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig) voor zelfstandige of bijvoeglijke naamwoorden. Het Turks kent geen lidwoord (de, het, een).
Om de rol van een zelfstandig naamwoord in een zin duidelijk te maken kent het Turks zes naamvallen. Bij geografische benamingen zul je daar niet veel van merken. Verder kennen Turkse woorden allerlei andere achtervoegsels of suffixen, die gecombineerd kunnen worden. Bijvoorbeeld:
- yol = weg → yolcu = reiziger (iemand op weg) → yolculuk = reis (wat een reiziger doet)
- iç = binnenkant → içi = zijn binnenkant → içinde = erin (in zijn binnenkant, van binnen) → içindeki = ingrediënt (wat erin zit) → içindekiler = ingrediënten, inhoud
Ook bij werkwoordsvormen worden achtervoegsels gecombineerd. Het Turks wordt daarom wel een agglutinerende taal genoemd.
Er zijn twee achtervoegsels die je in geografische benamingen wel regelmatig tekenkomt.
- Het meervoudssuffix -lar, -ler
- ada = eiland → adalar = eilanden
- deniz = zee → denizler = zeeën
- Het bezitssuffix -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü (zijn / haar)
- dağ = berg → dağı = zijn berg
- ada = eiland → adası = zijn eiland
(een extra s vanwege de klinker aan het eind van het woord 'ada') - deniz = zee → denizi = zijn zee
- burun = kaap → burnu = zijn kaap
(de stam van het woord kan bij dit achtervoegsel enigszins veranderen) - göl = meer → gölü = zijn meer
- su = water → suyu = zijn water
(een van de weinige uitzonderingen in de Turkse grammatica)
- En natuurlijk weer combinaties daarvan
- dağ = berg → dağlar = bergen → dağları = zijn bergen
Bij de meeste achtervoegsels is sprake van klinkerharmonie. De klinker in het achtervoegsel 'harmonieert' met de (laatste) klinker in het woord zelf. Bij een 'voorklinker' e, i, ö, ü in het woord hoort een voorklinker in het achtervoegsel, en bij een 'achterklinker' a, ı, o, u in het woord een achterklinker in het achtervoegsel.
- Bij het meervoudssuffix -lar, -ler is sprake van 'tweevoudige'
klinkerharmonie.
- a, ı, o, u → -lar
- e, i, ö, ü → -ler
- Bij het bezitssuffix -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü is
sprake van 'viervoudige' klinkerharmonie.
- a, ı → -(s)ı
- e, i → -(s)i
- o, u → -(s)u
- ö, ü → -(s)ü
De possessivus – de vorm met bezitssuffix – wordt ook in geografische benamingen veel gebruikt om twee zelfstandige naamwoorden 'aan elkaar te plakken'.
- deniz = zee → Marmara Denizi = de Zee van Marmara ("Marmara zijn zee")
- körfez = baai → İzmir körfezi = de Baai van İzmir ("İzmir zijn baai")
- dağlar = bergen, gebergte → Toros dağları = het Taurusgebergte ("Toros zijn gebergte")
- kuş = vogel, ada = eiland → Kuşadası = het Vogeleiland ("de vogel zijn eiland")
- tuz = zout, göl = meer → Tuz Gölü = het Zoutmeer ("het zout zijn meer")
- il = provincie → İstanbul ili = de provincie İstanbul ("İstanbul zijn provincie")
- şehir = stad → İstanbul şehri = de stad İstanbul ("İstanbul zijn stad")
Maar
- kara = zwart, deniz = zee → Karadeniz = de Zwarte Zee (zwart is geen zelfstandig naamwoord)
- eski = oud, şehir = stad → Eskişehir
In de woordenlijst staat bij elk zelfstandig naamwoord ook de possessivus vermeld.
Een paar woorden
Van elk zelfstandig naamwoord zijn het enkelvoud en de possessivus daarvan gegeven; meervoud met -lar, -ler en possessivus daarvan met -ları, -leri.
- ada / adası → adalar / adaları
- köy / köyü → köyler / köyleri
| Turks | Nederlands |
|---|---|
| açık | open |
| ad / adı | naam |
| ada / adası | eiland |
| adlar dizini | register |
| ak | wit |
| akarsu / akarsuyu | waterloop |
| altın | gouden |
| anayol / anayolu | hoofdweg |
| anıt / anıtı | monument, gedenkteken |
| araba / arabası | voertuig, auto |
| asma | hang- |
| atlas / atlası | atlas |
| ay / ayı | maan |
| bahçe / bahçesi | tuin |
| baraj / barajı | stuwdam |
| baş / başı | hoofd |
| başkent / başkenti | hoofdstad |
| bataklık / bataklığı | moeras |
| batı | westelijk, west- |
| beyaz | wit |
| birim / birimi | eenheid |
| boğaz / boğazı | hals, zeestraat |
| bölge / bölgesi | gebied |
| bölüm / bölümü | deel |
| bulvar / bulvarı | brede straat, boulevard |
| buz / buzu | ijs |
| buzul / buzulu | gletscher |
| büyük | groot |
| cadde / caddesi | straat |
| cami / camii | moskee |
| coğrafi | geografisch |
| coğrafya / coğrafyası | aardrijkskunde, geografie |
| cumhuriyet / cumhuriyeti | republiek |
| çağlıyan / çağlıyanı | (kleine) waterval |
| çarşı / çarşısı | markt, bazar |
| çay / çayı | riviertje, beek |
| çeşme / çeşmesi | bron |
| çöl / çölü | woestijn |
| dağ / dağı | berg |
| demir / demiri | ijzer |
| demiryolu | spoorweg |
| deniz / denizi | zee |
| derin | diep |
| devlet / devleti | staat |
| dil / dili | taal |
| dizin / dizini | lijst |
| doğu | oostelijk, oost- |
| dünya / dünyası | wereld |
| eski | oud, vroeger |
| ev / evi | huis, woning |
| eyalet / eyaleti | provincie, deelstaat |
| fener / feneri | vuurtoren |
| feribot / feribotu | veer(boot) |
| fihrist / fihristi | inhoudsopgave |
| fizikî | natuurkundig |
| gar / garı | station |
| gece / gecesi | nacht |
| geçit / geçiti | (berg)pas |
| göl / gölü | meer |
| gümüş | zilveren |
| gün / günü | dag |
| güneş / güneşi | zon |
| güney | zuidelijk, zuid- |
| halk / halkı | volk |
| -hane / -hanesi | -huis |
| harabe / harabesi | ruïne |
| harita / haritası | kaart |
| hastane (hastahane) / hastanesi (hastahanesi) | ziekenhuis |
| hat / hattı | lijn |
| hava / havası | lucht |
| hava limanı | vliegveld |
| heykel / heykeli | standbeeld |
| hisar / hisarı | vesting |
| iç / içi | binnenkant |
| idare / idaresi | bestuur |
| il / ili | provincie |
| ilkbahar / ilkbaharı | lente |
| iskele / iskelesi | aanlegplaats |
| istasyon / istasyonu | station |
| kale / kalesi | burcht, vesting |
| kanal / kanalı | kanaal |
| kapalı | gesloten, overdekt |
| kapı / kapısı | poort |
| kara | zwart |
| kent / kenti | stad, plaats |
| kırallık / kırallığı | koninkrijk |
| kırmızı | rood |
| kısa | kort |
| kış / kışı | winter |
| kıyı / kıyısı | kust |
| kızıl | rood |
| kilise / kilisesi | kerk |
| konum / konumu | ligging |
| koruma bölgesi | beschermd gebied |
| köprü / köprüsü | brug |
| körfez / körfezi | baai, golf |
| köşk / köşkü | landhuis, villa |
| köy / köyü | dorp |
| kule / kulesi | toren |
| kum / kumu | zand |
| kuş / kuşu | vogel |
| kutup / kutbu | pool |
| kuyu / kuyusu | bron |
| kuzey | noordelijk, noord- |
| küçük | klein |
| liman / limanı | haven |
| lise / lisesi | middelbare school |
| manastır / manastırı | klooster |
| mavi | blauw |
| memleket / memleketi | land |
| merkez / merkezi | centrum |
| meydan / meydanı | plein |
| mikyas / mikyası | schaal |
| millet / milleti | volk |
| milletlerarası | internationaal |
| millî | nationaal |
| müze / müzesi | museum |
| nehir / nehri | rivier, stroom |
| nüfus / nüfusu | bevolking, aantal inwoners |
| nüfus yoğunluğu | bevolkingsdichtheid |
| oğul / oğlu | zoon |
| okul / okulu | school |
| okyanus / okyanusu | oceaan |
| orta / ortası | midden |
| otobüs / otobüsü | bus |
| otoyol / otoyolu | snelweg |
| ova / ovası | vlakte |
| özerk | autonoom |
| park / parkı | park |
| patika / patikası | smalle weg, voetpad |
| plâj / plâjı | strand |
| prenslik / prensliği | prinsdom |
| renk / rengi | kleur |
| resmî | officieel |
| sancak / sancağı | district |
| saray / sarayı | kasteel, paleis |
| sarı | geel |
| sınır / sınırı | grens |
| siyasî | staatkundig |
| sokak / sokağı | straat, steeg |
| sonbahar / sonbaharı | herfst |
| su / suyu | water |
| sultanlık / sultanlığı | sultanaat |
| şehir / şehri | stad |
| tabiî | natuur- |
| tarihî | historisch |
| taş / taşı | steen |
| tepe / tepesi | heuvel, top |
| tramvay / tramvayı | tram |
| tren / treni | trein |
| tuz / tuzu | zout |
| tünel / tüneli | tunnel |
| uluslararası | internationaal |
| uzun | lang |
| ülke / ülkesi | land, gebied |
| ve | en |
| vilâyet / vilâyeti | district |
| yakın | nabij |
| yarım | half |
| yarımada / yarımadası | schiereiland |
| yaylâ / yaylâsı | hoogvlakte |
| yaz / yazı | zomer |
| yeni | nieuw |
| yer / yeri | plaats |
| yeşil | groen |
| yol / yolu | weg |
| yüksek | hoog |
| yüzölçümü | oppervlakte |
Tellen
| 1 | bir | 11 | on bir | 21 | yirmi bir |
| 2 | iki | 12 | on iki | 22 | yirmi iki |
| 3 | üç | 13 | on üç | 23 | yirmi üç |
| 4 | dört | 14 | on dört | 24 | yirmi dört |
| 5 | beş | 15 | on beş | 25 | yirmi beş |
| 6 | altı | 16 | on altı | 26 | yirmi altı |
| 7 | yedi | 17 | on yedi | 27 | yirmi yedi |
| 8 | sekiz | 18 | on sekiz | 28 | yirmi sekiz |
| 9 | dokuz | 19 | on dokuz | 29 | yirmi dokuz |
| 10 | on | 20 | yirmi | 30 | otuz |
| 10 | on | 101 | yüz bir | 100 | yüz |
| 20 | yirmi | 102 | yüz iki | 200 | iki yüz |
| 30 | otuz | 103 | yüz üç | 300 | üç yüz |
| 40 | kırk | 104 | yüz dört | 400 | dört yüz |
| 50 | elli | 105 | yüz beş | 500 | beş yüz |
| 60 | altmış | 106 | yüz altı | 600 | altı yüz |
| 70 | yetmiş | 107 | yüz yedi | 700 | yedi yüz |
| 80 | seksen | 108 | yüz sekiz | 800 | sekiz yüz |
| 90 | doksan | 109 | yüz dokuz | 900 | dokuz yüz |
| 100 | yüz | 110 | yüz on | 1000 | bin |
| 1 | bir | 1e | birinci, ilk |
| 2 | iki | 2e | ikinci |
| 3 | üç | 3e | üçüncü |
| 4 | dört | 4e | dördüncü |
| 5 | beş | 5e | beşinci |
| 6 | altı | 6e | altıncı |
| 7 | yedi | 7e | yedinci |
| 8 | sekiz | 8e | sekizinci |
| 9 | dokuz | 9e | dokuzuncu |
| 10 | on | 10e | onuncu |
| 11 | on bir | 11e | on birinci |
| 12 | on iki | 12e | on ikinci |
| 13 | on üç | 13e | on üçüncü |
| 20 | yirmi | 20e | yirminci |
| 21 | yirmi bir | 21e | yirmi birinci |
| 22 | yirmi iki | 22e | yirmi ikinci |
| 23 | yirmi üç | 23e | yirmi üçüncü |
| 30 | otuz | 30e | otuzuncu |
| 40 | kırk | 40e | kırkıncı |
| 50 | elli | 50e | ellinci |
| 60 | altmış | 60e | altmışıncı |
| 70 | yetmiş | 70e | yetmişinci |
| 80 | seksen | 80e | sekseninci |
| 90 | doksan | 90e | doksanıncı |
| 100 | yüz | 100e | yüzüncü |
| 101 | yüz bir | 101e | yüz birinci |
| 123 | yüz yirmi üç | 123e | yüz yirmi üçüncü |
| 200 | iki yüz | 200e | iki yüzüncü |
| 201 | iki yüz bir | 201e | iki yüz birinci |
| 223 | iki yüz yirmi üç | 223e | iki yüz yirmi üçüncü |
| 300 | üç yüz | 300e | üç yüzüncü |
| 400 | dört yüz | 400e | dört yüzüncü |
| 1000 | bin | 1000e | bininci |
Je ziet hier mooi de viervoudige klinkerharmonie bij het suffix -ıncı, -inci, -uncu, üncü
Enkele geografische namen
| Turkse naam | Andere namen |
|---|---|
| plaatsen in Turkije | |
| Ankara | Angora |
| Antakya | Antiochia |
| Antalya | Adalia |
| Bandırma | Panormos |
| Bergama | Pergamon |
| Beyoğlu | Pera |
| Bodrum | Petronium, Halicarnassus |
| Edirne | Adrianopel, Adrianople, Hadrianopolis, Odrin (Bulgaars), Drinopol (Tsjechisch) |
| Gelibolu | Gallipoli |
| İskenderun | Alexandretta |
| İstanbul | Byzantium, Constantinopel, Constantinople, Miklagarður (bij de Vikingen), Stambul, Tsarigrad (Bulgaars, Russisch) |
| İzmir | Smyrna |
| İzmit | Nicomedia |
| İznik | Nicea |
| Kayseri | Caesarea |
| Kırklareli | Kırk Kilise (= 40 kerken), Lozengrad (Bulgaars) |
| Konya | Iconium |
| Kuşadası | Scalanuova (Italiaans) |
| Manisa | Magnesia |
| Trabzon | Trebizond, Trapezus |
| Üsküdar | Scutari |
| Yeşilköy | Santo Stefano (Italiaans) |
| plaatsen buiten Turkije | |
| Atina | Athene (Griekenland) |
| Batı Trablus | Tripoli (Lybië) |
| Brüksel | Brussel (België) |
| Bükreş | Boekarest (Roemenië) |
| Cezayir | Algiers (Algerije) |
| Dedeağaç | Alexandroupolis (Griekenland) |
| Filibe | Plovdiv, Philippopolis (Bulgarije) |
| Golos | Volos (Griekenland) |
| Gümülcine | Komotini (Griekenland) |
| İskeçe | Xanthi (Griekenland) |
| Kahire | Kairo (Egypte) |
| Kandiye | Iraklion (Griekenland) |
| Kolonya | Keulen (Duitsland) |
| Köprülü | Veles (Macedonië) |
| Köstence | Constanţa (Roemenië) |
| Kudus | Jeruzalem (Israël) |
| Lefkoşe | Nicosia (Cyprus) |
| Münih | München (Duitsland) |
| Pire | Piraeus (Griekenland) |
| Şam | Damascus (Syrië) |
| Saraybosna | Sarajevo (Bosnië en Herzegovina) |
| Selânik | Thessaloniki (Griekenland) |
| Tanca | Tanger (Marokko) |
| Trablus | Tripoli (Libanon) |
| Tunus | Tunis (Tunesië) |
| Üsküp (Üsküb) | Skopje (Macedonië) |
| Viyana | Wenen (Oostenrijk) |
| Wahran | Oran (Algerije) |
| (schier)eilanden | |
| Aya Mavra | Leukas, Levkas (Griekenland) |
| Bozbaba | Agios Evstratios (Griekenland) |
| Bozcaada | Tenedos |
| Eğriboz | Euboia , Evvia (Griekenland) |
| Girit | Kreta (Griekenland) |
| Gökçeada | Imbros |
| İstanköy | Kos (Griekenland) |
| Kerpe | Karpathos (Griekenland) |
| Limni | Lemnos (Griekenland) |
| Midilli | Lesbos, Mytilene (Griekenland) |
| Mora yarımadası | Peloponnesus (Griekenland) |
| Oniki Ada | Dodekanesos (Griekenland) |
| Sakız | Chios (Griekenland) |
| Semadirek | Samothrake (Griekenland) |
| Sisam | Samos (Griekenland) |
| Sömbeki, Sümbegi | Syme (Griekenland) |
| Taşoz | Thasos (Griekenland) |
| Zanta | Zakynthos (Griekenland) |
| rivieren | |
| Büyük Menderes | Meander |
| Dicle | Tigris |
| Fırat | Eufraat |
| Meriç | Maritsa |
| landstreken, landen, werelddelen | |
| Almanya | Duitsland |
| Amerika Birleşik Devletleri | Verenigde Staten van Amerika |
| Anadolu | Anatolië (Klein-Azië) |
| Arjantin | Argentinië |
| Arnavutluk | Albanië |
| Asya | Azië |
| Avrupa | Europa |
| Avustralya | Australië |
| Avusturya | Oostenrijk |
| Birleşik Arap Emirlikleri | Verenigde Arabische Emiraten |
| Bosna ve Hersek | Bosnië en Herzegovina |
| Bulgaristan | Bulgarije |
| Büyük Britanya | Groot-Brittannië |
| Cezayir | Algerije |
| Çin | China |
| Dominik Cumhuriyeti | Dominikaanse Republiek |
| Ermenistan | Armenië |
| Fas | Marokko |
| Fildişi Sahili | Ivoorkust |
| Fransa | Frankrijk |
| Gürcistan | Georgië |
| Hırvatistan | Kroatië |
| Hint | Indië |
| İflak | Walachije (deel van Roemenië) |
| İskandinavya | Scandinavië |
| İsrail | Israël |
| İspanya | Spanje |
| İsveç | Zweden |
| İsviçre | Zwitserland |
| Karadağ | Montenegro (Crna Gora) |
| Kıbrıs | Cyprus |
| Lübnan | Libanon |
| Macaristan | Hongarije |
| Mısır | Egypte |
| Okyanusya | Oceanië |
| Polonya | Polen |
| Portekiz | Portugal |
| Rumeli | Roemelië (Europees Turkije: Thracië, Macedonië) |
| Şili | Chili |
| Sırbistan | Servië |
| Suriye | Syrië |
| Suudi Arabistan | Saoedi-Arabië |
| Tunus | Tunesië |
| Umman | Oman |
| Ürdün | Jordanië |
| Yeni Gine | Nieuw-Guinea |
| Yeni Zelanda | Nieuw-Zeeland |
| Yeşilburun Adaları | Kaapverdische eilanden |
| Yunanistan | Griekenland |
| zeeën | |
| Ak Deniz | Middellandse Zee ("Witte Zee") |
| Atlas Okyanusu | Atlantische Oceaan |
| Azak Denizi | Zee van Azov |
| Baltık Denizi | Oostzee |
| Beyazdeniz | Witte Zee |
| Büyük Okyanus | Grote Oceaan |
| Ege Denizi | Egeïsche Zee |
| Hazar Denizi | Kaspische Zee |
| Hint Okyanusu | Indische Oceaan |
| Karadeniz | Zwarte Zee |
| Kızıldeniz | Rode Zee |
| Kuzey Buz Denizi | Noordelijke IJszee |
| Kuzey Denizi | Noordzee |
Bronnen:
- Dr. Heinz F. Wendt: Langenscheidts praktisches Lehrbuch Türkisch; Langenscheidt, Berlin e.a., 1977
- Prof. Dr. Karl Steuerwald, Prof. Cemal Köprülü: Langenscheidts Taschenwörterbuch Türkisch; Langenscheidt, Berlin e.a., 1977
- Büyük Dünya Atlası; RV Verlag, Berlin e.a., 1993
© M. Witkam, 2007
