Pools
Het Pools is een Slavische taal die voornamelijk in Polen wordt gesproken, maar ook in Litouwen, Wit-Rusland, Tsjechië, Slowakije, Duitsland en andere landen.
Alfabet en uitspraak
Het Pools kent, net als andere Slavische talen, veel palatale medeklinkers; je hoort er dan een soort j-klank achteraan. In de spelling kan dat op twee manieren tot uiting komen.
- Met een aparte letter:
ń klinkt als n-j, ś klinkt als s-j, ź klinkt als z-j, ć klinkt als ts-j - Door een i achter de medeklinker te schrijven:
nie klinkt als n-je, sia klinkt als s-ja; maar ook: ni klinkt als n-ji, si klinkt als s-ji (dus geen dubbele i)
Let daarbij goed op het verschil tussen de klanken s-j (spelling ś of si) en sj (spelling sz). In s-j kun je de s en de j nog onderscheiden; sj klinkt zoals in het Nederlandse sjouwen. Iets dergelijks bij z-j en zj, ts-j en tsj, dz-j en dzj.
Bij een opeenvolging van medeklinkers vindt vaak assimilatie plaats. De laatste medeklinker kan dan de op een na laatste medeklinker beïnvloeden; bijvoorbeeld: b-k wordt p-k, v-s wordt f-s, k-zj wordt g-zj enz. Het omgekeerde komt ook voor: s-v wordt s-f, p-zj wordt p-sj.
De klemtoon van een woord (van meer dan één lettergreep) ligt bijna altijd op de op een na laatste lettergreep.
- Białystok, Częstochowa, Gdańsk, Katowice, Kraków, Łódź, Opole, Poznań, Szczecin, Szczecinek, Świnoujście, Warszawa, Włocławek, Wrocław, Zgorzelec, Zielona Góra.
| letter | uitspraak |
|---|---|
| A a | a (als in lat) |
| Ą ą | in theorie: nasale o (on als in het Franse bon)
in werkelijkheid assimileert de ą vaak met de medeklinker die erna komt: ąp = omp, ąt = ont, ąk = ongk, enz. een aparte letter in het Poolse alfabet |
| B b | b; aan het eind van een woord: p |
| C c | ts (N.B. dus ook in de combinatie ck = tsk)
ch: ch (als in lachen) cz: tsj |
| Ć ć | ts-j (palatale ts)
een aparte letter in het Poolse alfabet |
| D d | d; aan het eind van een woord: t |
| E e | e (als in het), ook aan het einde van een woord
dus nooit een 'stomme e' (als in de) |
| Ę ę | in theorie: nasale e (ain als in het Franse pain)
in werkelijkheid assimileert de ę vaak met de medeklinker die erna komt: ęp = emp, ęt = ent, ęk = engk, enz. een aparte letter in het Poolse alfabet |
| F f | f |
| G g | 'Franse g' (als in garçon); aan het eind van een woord: k |
| H h | ch (als in lachen) |
| I i | ie (als in niet)
NB: de i wordt ook gebruikt om de voorafgaande medeklinker palataal te maken; hij wordt dan niet apart uitgesproken |
| J j | j |
| K k | k |
| L l | l |
| Ł ł | w als in nieuw
een aparte letter in het Poolse alfabet |
| M m | m |
| N n | n |
| Ń ń | n-j (palatale n)
een aparte letter in het Poolse alfabet |
| O o | o (als in pot) |
| Ó ó | oe
een aparte letter in het Poolse alfabet |
| P p | p |
| R r | 'rollende' r (met de tong)
rz: zj |
| S s | s
sz: sj |
| Ś ś | s-j (palatale s) |
| T t | t |
| U u | oe
in de combinaties au en eu klinkt de u als een 'Engelse w' (als in well) |
| W w | v; aan het eind van een woord: f |
| Y y | 'harde i' (tussen de i in dit en de stomme e in de) |
| Z z | z |
| Ź ź | z-j (palatale z)
een aparte letter in het Poolse alfabet |
| Ż ż | zj
een aparte letter in het Poolse alfabet |
Sommige klanken kunnen op meer dan één manier geschreven worden. Dat heeft vaak een 'grammaticale' functie. Zo hoort bij de plaatsnaam Kraków het bijvoeglijk naamwoord Krakowski. Het is dan wel handig om in beide gevallen een o te 'zien'.
Een beetje grammatica
Zelfstandige naamwoorden zijn mannelijk, vrouwelijk of onzijdig. Aan een zelfstandig naamwoord is niet altijd te zien welk geslacht het heeft. In de woordenlijst staat er een (m), een (v) of een (o) bij. Het Pools kent geen lidwoorden (de, het, een).
Om rol van een woord in een zin – onderwerp, lijdend voorwerp, maar bijvoorbeeld ook bezitsrelatie – duidelijk te maken kent het Pools zeven naamvallen. Bij geografische benamingen merk je daar in principe niet veel van. Op plattegronden kun je natuurlijk wel benamingen tegenkomen zoals
- Kościół świętego Marcina
dus Sint-Maartenskerk. Daarin wordt de genitivus (2e naamval) 'świętego Marcina' gebruikt van nominativus (1e naamval) 'święty Marcin' = Sint-Maarten. Letterlijk vertaald staat er 'kerk van Sint-Maarten'.
Een bijvoeglijk naamwoord komt in geslacht, getal (enkelvoud/meervoud) en naamval overeen met het zelfstandige naamwoord waar het bij hoort.
- święty Marcin → świętego Marcina
- święta Anna → świętej Anny
Een paar woorden
| Pools | Nederlands |
|---|---|
| aleja (v) | laan |
| atlas (m) | atlas |
| autobus (m) | autobus |
| autostrada (v) | snelweg |
| barwa (v) | kleur |
| bez | zonder |
| biały / biała / białe | wit |
| bliski / bliska / bliskie | nabij |
| brama (v) | poort |
| brzeg (m) | oever |
| centrum (o) | middelpunt |
| cesarstwo (o) | keizerrijk |
| ciała niebieskie (o, meervoud) | hemellichamen |
| czarny / czarna / czarne | zwart |
| czerwony / czerwona / czerwone | rood |
| część (v) | deel, onderdeel |
| daleki / daleka / dalekie | ver |
| długi / długa / długie | lang |
| dolina (v) | dal |
| dolny / dolna / dolne | Laag-... |
| drewniany / drewniana / drewniane | houten |
| droga (v) | weg |
| druk (m) | (boek)druk |
| drzewo (o) | hout |
| dworzec (m) (główny) | (centraal) station |
| dział (m) | verdeling, deel |
| fizyczny / fizyczna / fizyczne | natuurkundig |
| geograficzny / geograficzna / geograficzne | aardrijkskundig |
| gęstość (v) | dichtheid |
| główny / główna / główne | hoofd-... |
| góra (v) | berg |
| górny / górna / górne | Hoog-... |
| gospodarczy / gospodarcza / gospodarcze | economisch |
| granica (v) | grens |
| i | en |
| indeks (m) | register |
| jezioro (o) | meer |
| kamień (m) | steen |
| kamienny / kamienna / kamienne | stenen |
| kanał (m) | kanaal |
| klasztor (m) | klooster |
| kolej (v) | spoorweg |
| kolonia (v) | kolonie |
| kościół (m) | kerk |
| kraina (v) | moerasland |
| kraj (m) | land, streek |
| królestwo (o) | koninkrijk |
| krótki / krótka / krótkie | kort |
| ląd (m) | (vaste)land |
| las (m) | bos |
| lud (m) | volk |
| ludność (v) | bevolking |
| mały / mała / małe | klein |
| mapa (v) | kaart |
| miasto (o) | stad |
| między | tussen |
| międzyrzecze (o) | gebied tussen rivieren |
| młody / młoda / młode | jong |
| morski / morska / morskie | zee- |
| morze (o) | zee |
| most (m) | brug |
| nakład (m) | uitgave |
| nazwa (v) | naam |
| niebieski / niebieska / niebieskie | blauw |
| niski / niska / niskie | laag |
| nizina (v) | laagland |
| nowy / nowa / nowe | nieuw |
| objaśnienie (o) | verklaring |
| objaśnienie znaków | legenda |
| ocean (m) | oceaan |
| odległość (v) | afstand |
| ogród (m) | tuin |
| okolica (v) | omgeving |
| okręg (m) | district |
| opracowanie (o) | bewerking |
| państwo (o) | staat |
| park (m) narodowy | nationaal park |
| plac (m) | plein |
| plan (m) | plattegrond |
| pobrzeże (o) | kustgebied |
| podziałka (v) | schaal |
| pogórze (o) | bergland |
| pojezierze (o) | merengebied |
| Polak (m) / Polka (v) | Pool / Poolse |
| polityczny / polityczna / polityczne | staatkundig |
| półkula (v) | halfrond |
| północ (v) | noorden |
| północny / północna / północne | noordelijk, Noord-... |
| Polska (v) | Polen |
| południe (o) | zuiden |
| południowy / południowa / południowe | zuidelijk, Zuid-... |
| półwysep (m) | schiereiland |
| port lotniczy (m) | luchthaven |
| prom rzeczny (m) | veer(pont) |
| przemysł (m) | industrie |
| przystanek (m) | halte |
| puszcza (v) | (oer)bos |
| ratusz (m) | stadhuis |
| roczny / roczna / roczne | jaarlijks, jaar-... |
| rok (m) | jaar |
| roślina (v) | plant |
| roślinność (v) | vegetatie |
| roślinny / roślinna / roślinne | plantaardig, planten-... |
| równik (m) | evenaar |
| równina (v) | vlakte |
| ruch (m) | beweging |
| rzeczpospolita (v) | republiek |
| rzeka (v) | rivier |
| rzut (m) | projectie |
| siatka (v) | net |
| -ski / -ska / -skie | achtervoegsel om (bij een plaatsnaam) een bijvoeglijk naamwoord te maken:
Warszawa → Warszawski |
| środek (m) | middelpunt |
| środkowy / środkowa / środkowe | centraal, Midden- |
| śródmieście (o) | binnenstad |
| stacja (v) | station |
| stan (m) | staat |
| stary / stara / stare | oud |
| świat (m) | wereld |
| święty / święta | heilig |
| szczep (m) | volksstam |
| tramwaj (m) | tram |
| treść (v) | inhoud |
| ulica (v) | straat |
| w | in, op |
| węgiel (m) | steenkool |
| węglowy / węglowa / węglowe | steenkool-... |
| wielki / wielka / wielkie | groot |
| wieś (v) | dorp |
| woda (v) | water |
| wschód (m) | oosten |
| wschodni / wschodnia / wschodnie | oostelijk, Oost-... |
| wysoczyzna (v) | hoogland |
| wysoki / wysoka / wysokie | hoog |
| wyspa (v) | eiland |
| wyznanie (o) | godsdienst |
| wyżyna (v) | hoogvlakte |
| z | met |
| zachód (m) | westen |
| zachodni / zachodnia / zachodnie | westelijk, West-... |
| zalew (m) | lagune |
| zatoka (v) | baai, golf |
| zdrój (m) | bron |
| żegluga (v) | scheepvaart |
| żelazny / żelazna / żelazne | ijzeren |
| żelazo (o) | ijzer |
| zielony / zielona / zielone | groen |
| ziemia (v) | aarde |
| zjednoczony / zjednoczona / zjednoczone | verenigd |
| złoty / złota / złote | gouden |
| znak (m) | teken |
| żółty / żółta / żółte | geel |
| żuławy (v, meervoud) | polderland (in de Wisła-delta) |
| Zwrotnik Koziorożca (m) | Steenbokskeerkring |
| Zwrotnik Raka (m) | Kreeftskeerkring |
| Namen van enkele landen | |
| Austria | Oostenrijk |
| Białoruś | Wit-Rusland |
| Chiny (meervoud) | China |
| Chorwacja | Kroatië |
| Czarnogóra | Montenegro, Crna Gora |
| Czechosłowacja | Tsjechoslowakije |
| Czechy (meervoud) | Tsjechië, Bohemen |
| Fryzja | Friesland |
| Grecja | Griekenland |
| Gruzja | Georgië |
| Hiszpania | Spanje |
| Jugosławia | Joegoslavië |
| Litwa | Litouwen |
| Łotwa | Letland |
| Meksyk | Mexico |
| Niderlandy (meervoud) | Nederland |
| Niemcy (meervoud) | Duitsland |
| Rosja | Rusland |
| Słowacja | Slowakije |
| Słowenia | Slovenië |
| Stany Zjednoczone | Verenigde Staten |
| Szkocja | Schotland |
| Szwajcaria | Zwitserland |
| Szwecja | Zweden |
| Turcja | Turkije |
| Walia | Wales |
| Węgry (meervoud) | Hongarije |
| Wielka Brytania | Groot-Brittannië |
| Włochy (meervoud) | Italië |
| Wołoszczyzna | Walachije |
| Namen van enkele steden | |
| Bazylea | Basel |
| Bizancjum | Byzantium |
| Bruksela | Brussel, Bruxelles |
| Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem | Brest (Wit-Rusland) |
| Czerniowce | Tsjernivtsi, Czernowitz (Oekraïne) |
| Drezno | Dresden |
| Gandawa | Gent |
| Getynga | Göttingen |
| Haga | Den Haag |
| Jerozolima | Jeruzalem |
| Kadyks | Cádiz |
| Kijów | Kiev |
| Kilonia | Kiel |
| Kisziniów | Chişinău |
| Kolonia | Keulen, Köln |
| Kowno | Kaunas |
| Królewiec | Königsberg (Kaliningrad) |
| Lejda | Leiden |
| Lipsk | Leipzig |
| Lizbona | Lissabon, Lisboa |
| Londyn | Londen, London |
| Madryt | Madrid |
| Marsylia | Marseille |
| Mediolan | Milaan, Milano |
| Moguncja | Mainz |
| Monachium | München |
| Neapol | Napels, Napoli |
| Norymberga | Nürnberg |
| Paryż | Parijs, Paris |
| Ratyzbona | Regensburg |
| Ryga | Riga |
| Rzym | Rome, Roma |
| Szafuza | Schaffhausen |
| Trewir | Trier |
| Wenecja | Venetië, Venezia |
| Wersal | Versailles |
| Wiedeń | Wenen, Wien |
| Wilno | Vilnius |
| Wormacja | Worms |
| Andere namen | |
| Loara | Loire (rivier) |
| Łaba | Elbe (rivier) |
| Men | Main (rivier) |
| Moza | Maas (rivier) |
| Ren | Rijn (rivier) |
| Rodan | Rhône (rivier) |
| Tamiza | Theems, Thames (rivier) |
| Wełtawa | Moldau, Vltava (rivier) |
Enkele Poolse geografische namen
Poolse plaatsen – en geografische objecten in het algemeen – zijn in andere talen soms bekend onder een naam die nogal verschilt van de Poolse. In het Nederlands worden vooral Duitse namen gebruikt. Hieronder staat een – zeer onvolledig – overzicht.
| Częstochowa | Tschenstochau (Dui.), Censtocova (Ita.) |
| Gdańsk | Danzig (Dui.), Danzica (Ita.) |
| Kraków | Krakau (Dui.), Cracow (Eng.), Cracovie (Fra.), Krakkó (Hon.), Cracovia (Ita.), Krakov (Tsj.) |
| Lwów | Lemberg (Dui.), Leopoli (Ita.), Lvov (Tsj.), nu in Oekraïne: Львів = L'viv |
| Pomorze (streek) | Pommeren (Ned.), Pommern (Dui.), Pomerania (Eng.), Poméranie (Fra.), Pomořansko (Tsj.) |
| Szczecin | Stettin (Dui.), Stettino (Ita.), Štětín (Tsj.) |
| Śląsk (streek) | Silezië (Ned.), Schlesien (Dui.), Silesia (Eng.), Silésie (Fra.), Slezsko (Tsj.) |
| Warszawa | Warschau (Dui.), Warsaw (Eng.), Varsovie (Fra.), Varsó (Hon.), Varsavia (Ita.), Varšava (Tsj.) |
| Wisła (rivier) | Weichsel (Dui.), Vistula (Eng.), Vistule (Fra.), Visztula (Hon.), Vistola (Ita.), Visla (Tsj.) |
| Wrocław | Breslau (Dui.), Boroszló (Hon.), Breslavia (Ita.), Vratislav (Tsj.) |
Tellen
Ook de telwoorden hebben naamvallen. Hier is steeds nominativus (1e naamval) gegeven.
| 1 | jeden / jedna / jedno | 11 | jedenaście | 21 | dwadzieścia jeden |
| 2 | dwa / dwie / dwa | 12 | dwanaście | 22 | dwadzieścia dwa |
| 3 | trzy | 13 | trzynaście | 23 | dwadzieścia trzy |
| 4 | cztery | 14 | czternaście | 24 | dwadzieścia cztery |
| 5 | pięć | 15 | piętnaście | 25 | dwadzieścia pięć |
| 6 | sześć | 16 | szesnaście | 26 | dwadzieścia sześć |
| 7 | siedem | 17 | siedemnaście | 27 | dwadzieścia siedem |
| 8 | osiem | 18 | osiemnaście | 28 | dwadzieścia osiem |
| 9 | dziewięć | 19 | dziewiętnaście | 29 | dwadzieścia dziewięć |
| 10 | dziesięć | 20 | dwadzieścia | 30 | trzydzieści |
| 10 | dziesięć | 101 | sto jeden | 100 | sto |
| 20 | dwadzieścia | 102 | sto dwa | 200 | dwieście |
| 30 | trzydzieści | 103 | sto trzy | 300 | trzysta |
| 40 | czterdzieści | 104 | sto cztery | 400 | czterysta |
| 50 | pięćdziesiąt | 105 | sto pięć | 500 | pięćset |
| 60 | sześćdziesiąt | 106 | sto sześć | 600 | sześćset |
| 70 | siedemdziesiąt | 107 | sto siedem | 700 | siedemset |
| 80 | osiemdziesiąt | 108 | sto osiem | 800 | osiemset |
| 90 | dziewięćdziesiąt | 109 | sto dziewięć | 900 | dziewięćset |
| 100 | sto | 110 | sto dziesięć | 1000 | tysiąc |
| 1 | jeden / jedna / jedno | 1e | pierwszy / pierwsza / pierwsze |
| 2 | dwa / dwie / dwa | 2e | drugi / druga / drugie |
| 3 | trzy | 3e | trzeci / trzeca / trzecie |
| 4 | cztery | 4e | czwarty / czwarta / czwarte |
| 5 | pięć | 5e | piąty / piąta / piąte |
| 6 | sześć | 6e | szósty / szósta / szóste |
| 7 | siedem | 7e | siódmy / siódma / siódme |
| 8 | osiem | 8e | ósmy / ósma / ósme |
| 9 | dziewięć | 9e | dziewiąty / dziewiąta / dziewiąte |
| 10 | dziesięć | 10e | dziesiąty / dziesiąta / dziesiąte |
| 11 | jedenaście | 11e | jedenasty / jedenasta / jedenaste |
| 12 | dwanaście | 12e | dwunasty / dwunasta / dwunaste |
| 13 | trzynaście | 13e | trzynasty / trzynasta / trzynaste |
| 14 | czternaście | 14e | czternasty / czternasta / czternaste |
| 15 | piętnaście | 15e | piętnasty / piętnasta / piętnaste |
| 16 | szesnaście | 16e | szesnasty / szesnasta / szesnaste |
| 17 | siedemnaście | 17e | siedemnasty / siedemnasta / siedemnaste |
| 18 | osiemnaście | 18e | osiemnasty / osiemnasta / osiemnaste |
| 19 | dziewiętnaście | 19e | dziewiętnasty / dziewiętnasta / dziewiętnaste |
| 20 | dwadzieścia | 20e | dwudziesty / dwudziesta / dwudzieste |
| 21 | dwadzieścia jeden | 21e | dwudziesty pierwszy / dwudziesta pierwsza / dwudzieste pierwsze |
| 22 | dwadzieścia dwa | 22e | dwudziesty drugi / ... |
| 30 | trzydzieści | 30e | trzydziesty / ... |
| 40 | czterdzieści | 40e | czterdziesty / ... |
| 50 | pięćdziesiąt | 50e | pięćdziesiąty / ... |
| 60 | sześćdziesiąt | 60e | sześćdziesiąty / ... |
| 70 | siedemdziesiąt | 70e | siedemdziesiąty / ... |
| 80 | osiemdziesiąt | 80e | osiemdziesiąty / ... |
| 90 | dziewięćdziesiąt | 90e | dziewięćdziesiąty / ... |
| 100 | sto | 100e | setny / ... |
| 101 | sto jeden | 101e | sto pierwszy / sto pierwsza / sto pierwsze |
| 123 | sto dwadzieścia trzy | 123e | sto dwudziesty trzeci / sto dwudziesta trzeca / sto dwudzieste trzecie |
| 200 | dwieście | 200e | dwóchsetny (dwusetny) / ... |
| 201 | dwieście jeden | 201e | dwieście pierwszy / dwieście pierwsza / dwieście pierwsze |
| 223 | dwieście dwadzieścia trzy | 223e | dwieście dwudziesty trzeci / dwieście dwudziesta trzeca / dwieście dwudzieste trzecie |
| 300 | trzysta | 300e | trzechsetny / ... |
| 400 | czterysta | 400e | czterechsetny / ... |
| 500 | pięćset | 500e | pięćsetny / ... |
| 600 | sześćset | 600e | sześćsetny / ... |
| 700 | siedemset | 700e | siedemsetny / ... |
| 800 | osiemset | 800e | osiemsetny / ... |
| 900 | dziewięćset | 900e | dziewięćsetny / ... |
| 1000 | tysiąc | 1000e | tysięczny / ... |
Bronnen:
- Dr. Norbert Damerau: Langenscheidts Praktisches Lehrbuch Polnisch; Langenscheidt KG, Berlin und München, 1990
- Stanisław Walewski: Langenscheidts Taschenwörterbuch Polnisch; Langenscheidt KG, Berlin und München, 1990
- Eugenjusz Romer: Powszechny atlas geograficzny; Książnica - Atlas, Lwów - Warszawa, 1934-37
© M. Witkam, 2007
(rev. 2009-05-21)
